زایمان زودرس؛ علائم و روش‌های پیشگیری از آن

زایمان زودرس یا پیش از موعد، یکی از نگرانی‌های همیشگی مادرها و پدرها از شروع فرایند بارداری و حتی قبل آن است. منظور از زایمان زودرس، به دنیا آمدن نوزاد زودتر از موعد مشخص است که می‌تواند عواقب و مشکلات مختلفی برای سلامتی نوزاد به همراه داشته باشد.

اگر به تازگی اقدام به بارداری کرده‌اید یا در حال حاضر باردار هستید و می‌خواهید بیشتر درباره علائم، انواع، علل و روش‌های پیشگیری از زایمان زودرس بدانید، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

زایمان زودرس چیست؟

وقتی صحبت از زایمان زودرس می‌شود، انقباضات رحمی اولین و مهم‌ترین موردی است که باید درباره آن صحبت کنیم.

انقباضات رحمی، یکی از طبیعی‌ترین نشانه‌ها در دوران بارداری است که مادرها در هفته‌های ۲۰ تا ۳۷ بارداری تجربه می‌کنند. این انقباضات در بعضی از موارد به‌قدری دردناک و مکرر هستند که تا حد زیادی شبیه به زایمان به نظر می‌رسند و ممکن است باعث نگرانی شما شوند.

ولی زیاد نگران نشوید؛ چون پزشک با دیدن نشانه‌هایی مانند انقباضات رحمی، کمردرد یا احساس درد و فشار مضاعف در ناحیه لگن، لکه‌بینی، دردهایی شبیه دوران پریود یا تغییر در غلظت یا رنگ ترشحات واژن، انقباضات شما را کنترل و در صورت نیاز برای‌تان سونوگرافی دهانه رحم یا لگن تجویز می‌کند.

طی این معاینات، پزشک با بررسی دهانه رحم، توجه به حرکت جنین به سمت کانال تولد و بررسی ترشحات واژن یا پاره شدن کیسه آب، زایمان زودرس را پیش‌بینی می‌کند و بلافاصله اقدامات لازم برای به حداقل رساندن خطر تولد نوزاد نارس را در پیش می‌گیرد.

خوب است بدانید که پزشکان می‌توانند حدود یک‌چهارم از نوزادان زودرس دنیا را پیش‌بینی کنند و بعد از تشخیص زایمان پیش از موعد، با ارائه روش‌هایی برای پیشگیری، تا حد امکان از زایمان زودرس جلوگیری کنند.

حال بیایید ببینیم که زایمان زودرس چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

همانطور که می‌دانید فرایند بارداری به طور طبیعی حدود ۴۰ هفته کامل طول می‌کشد و در صورتی که نوزاد تمام این ۴۰ هفته در رحم مادر بماند، شانس زنده بودن و سالم به‌دنیا آمدن او بیشتر می‌شود؛ چون ریه‌ها، قلب، مغز و سایر اندام‌های حیاتی نوزاد در هفته‌های پایانی بارداری به تکامل می‌رسند.

زایمان زودرس در صورتی اتفاق می‌افتد که نوزاد زودتر از موعد مقرر زایمان، یعنی بین هفته ۲۲ تا ۳۷ بارداری، به دنیا بیاید.

انواع زایمان زودرس

به طور کلی زایمان زودرس از لحاظ زمانی به سه دسته تقسیم می‌شود که رایج‌ترین مورد آن در هفته ۳۲ تا ۳۷ بارداری اتفاق می‌افتد:

• تولد قبل از هفته ۲۸ بارداری
• تولد بین هفته ۲۸ تا ۳۲ بارداری
• تولد بین هفته ۳۲ تا ۳۷ بارداری

علل زایمان پیش از موعد

گرچه حدود نیمی از زایمان‌های پیش از موعد به دلایل نامشخصی رخ می‌دهند اما یک سری دلایل مختلف نیز تاثیرگذار هستند که در اینجا چند مورد از رایج‌ترین علت‌ها و درصد مادرهایی را که به آن دلایل، زودتر زایمان کرده‌اند، بررسی می‌کنیم.

دلیل زایمان زودرس	درصد زایمان‌های زودرس
پارگی زودرس کیسه آب	۳۰%
زایمان زودرس بدون دلیل مشخص	۲۵%
خونریزی در دوران بارداری	۲۰%
اختلال فشار خون در بارداری	۱۴%
نارسایی دهانه رحم	۹%
سایر علل	۲%

— علل زایمان زودرس —

علائم زایمان زودرس

از آنجایی که بدن هر فرد با فرد دیگر متفاوت است و عوامل دیگر مانند ژنتیک، تغذیه و سایر موارد در فرایند بارداری نقش دارند، همه مادرهایی که نوزاد زودرس به دنیا می‌آورند، علائم مشابهی تجربه نمی‌کنند.

با این حال، شایع‌ترین علائمی که لازم است به آن‌ها توجه داشته باشید تا در صورت بروز یک یا چند مورد از آن‌ها بلافاصله به پزشک مراجعه کنید عبارتند از:

• انقباضات مکرر یا مداوم (چهار بار یا بیشتر در یک ساعت)
• کمردرد مداوم
• فشار در ناحیه لگن یا زیر شکم
• گرفتگی خفیف عضلات شکم
• تغییر در ترشحات واژن (ترشحات آبکی، خونی و همراه با مخاط دهانه رحم)
• لکه‌بینی یا خونریزی از واژن در سه‌ماهه سوم بارداری
• اسهال

تاثیر زایمان زودرس روی نوزاد

همانطور که اشاره کردیم، زایمان زودرس و به تکامل نرسیدن نوزاد می‌تواند مشکلات زیادی برای او به همراه داشته باشد و حتی در بعضی از موارد باعث از دنیا رفتن کودک شود. موارد زیر چند مورد از شناخته‌شده‌ترین عوارض زایمان زودرس برای نوزاد هستند که ممکن است با آن‌ها روبرو شود:

• احتمال بروز مشکلات تنفسی
• افزایش احتمالی خطر خونریزی مغزی
• مشکلات تغذیه‌ای
• افزایش احتمال ابتلا به زردی و عفونت
• مشکل در تحرک و فعالیت کمتر از حد معمول
• وزن کم
• کم‌خونی شدید
• افزایش احتمال آسیب به اندام‌های حیاتی بدن مانند سیستم عصبی و دستگاه گوارش

با این حال نوزادانی که بین هفته‌های ۳۴ و ۳۷ بارداری (ماه نهم) به دنیا می‌آیند، کمتر از نوزادانی که قبل از هفته ۳۴ (ماه هشتم) به دنیا می‌آیند در معرض خطر هستند. خوشبختانه بعضی از مشکلات پیش‌آمده با مراقبت از نوزاد و مادر قابل درمان هستند؛ ولی برخی از آن‌ها ممکن است باعث بیماری‌ها و اختلالات طولانی‌مدت شوند و درمان آن‌ها به مراتب سخت‌تر شود.

از این رو، پزشکان بلافاصله بعد از به دنیا آمدن نوزاد، چند آزمایش روی آن‌ها انجام خواهند داد تا خطر ابتلا به عوارض زایمان زودرس را تا حد امکان به حداقل برسانند. ‎‌این آزمایش‌ها عبارتند از:

• آزمایش خون برای بررسی سطح گلوکز، کلسیم و بیلی‌روبین
• رادیوگرافی قفسه سینه برای ارزیابی رشد قلب و ریه
• آزمایش گاز خون برای تعیین سطح اکسیژن خون

۵ عوارض زایمان زودرس برای مادر

درست است که زایمان زودرس بیشتر به خاطر عواقبی که برای نوزاد دارد شناخته می‌شود، اما این اتفاق می‌تواند خطرات و عوارض قابل توجهی برای مادر نیز به همراه داشته باشد که در این بخش، به مهم‌ترین تاثیرات زایمان زودرس روی مادر می‌پردازیم:

۱- خونریزی شدید

یکی از شایع‌ترین عوارض زایمان پیش از موعد برای مادر، خونریزی بعد از زایمان است که می‌تواند به دلیل جدا شدن زودهنگام جفت یا ضعف رحم اتفاق بیفتد. این خونریزی می‌تواند باعث کم‌خونی، افت فشار خون و در موارد خیلی شدیدی، مرگ مادر شود.

۲- عفونت

زایمان زودرس، مادر را در معرض خطر ابتلا به عفونت دهانه رحم، واژن و انواع زخم‌های مرتبط با این ناحیه قرار می‌دهد که به احتمال زیاد برای درمان، به آنتی‌بیوتیک‌های داخل وریزی نیاز خواهد داشت.

۳- مشکلات روحی

علاوه بر مشکلات جسمی، زایمان پیش از موعد می‌تواند باعث احساس ناامیدی، اضطراب و افسردگی در مادر شود و تجربه‌ای بسیار غم‌انگیز برای مادر به همراه داشته باشد.

۴- عوارض مربوط به بیهوشی

در بعضی از موارد زایمان زودرس، ممکن است مادر به دلیل نیاز به سزارین اورژانسی، تحت بیهوشی قرار بگیرد و به دلیل بیهوشی آن، با علائمی مانند حالت تهوع، استفراغ و دشوار در تنفس روبرو شود.

۵- مشکلات جسمانی بلندمدت

زایمان پیش از موعد ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی عروقی را در آینده برای مادر افزایش دهد.

علاوه بر موارد گفته شده، زایمان زودرس می‌تواند روی فرایند شیردهی، زمان بهبودی بعد از زایمان و بازگشت به حالت عادی قبل از بارداری و همچنین مشکلات عاطفی مادر با نوزاد نیز تاثیر جدی بگذارد.

روش‌های پیشگیری از زایمان زودرس

هر ساله حدود ۱۰.۵ درصد از نوزادان در جهان، زودرس (قبل از هفته ۳۷ بارداری) به دنیا می‌آیند و این یعنی از هر ۱۰ نوزاد، یک نوزاد زودتر از موعد مشخص خود به دنیا می‌آید.

با اینکه این ارقام هر ساله در حال افزایش است اما خوشبختانه سه‌چهارم نوزادان زودرس را می‌توان با مراقبت‌های ضروری در حین زایمان و دوران بعد از آن و همچنین تزریق استروئید به مادر در معرض خطر زایمان زودرس نجات داد. سایر راهکارهای مراقبتی که می‌توانند خطر زودرس به دنیا آمدن نوزاد را کاهش دهند، عبارتند از:

• تقویت ریه‌های نوزادان با روش‌های درمانی ویژه
• تغذیه سالم و کامل مادر
• پیشگیری از عفونت‌های دهان و دندان
• نوشیدن آب کافی در طول روز
• مصرف ویتامین‌های ضروری در قبل و طول بارداری
• عدم مصرف دخانیات و مشروبات الکلی
• داشتن ورزش و فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی
• اندازه‌گیری جنین به کمک سونوگرافی برای تعیین سن بارداری و تشخیص حاملگی‌های چندقلویی
• پیشگیری و درمان عفونت‌های ادراری
• افزایش توانمندی مادر و مقابله با استرس و افسردگی بارداری

مراقبت آغوشی مادر، نقطه امن نوزادان زودرس

مراقبت آغوشی یا به اصطلاح مراقبت کانگورویی مادر یکی از بهترین راهکار‌های درمانی نوزادان زودرس است و بنا بر آمار تا حدود ۲۴ درصد خطر زایمان زودرس را کاهش می‌دهد.

در این نوع مراقبت، پوست مادر در تماس با پوست نوزاد قرار می‌گیرد و آغوش پرمهر مادر، احساس آرامش را برای کودک دلبند به همراه می‌آورد. بهتر عمل کردن ریه‌های جنین با قرار گرفتن روی سینه مادر، ایجاد احساس گرما و امنیت برای کودک با شنیدن ضربان قلب مادر و تحریک سینه مادر به تولید شیر از جمله مواردی هستند که مراقبت آغوشی را به موثرترین روش درمانی تبدیل کرده‌اند.

کلام آخر

حالا که با زایمان زودرس و اطلاعات کلی درباره آن آشنا شدید، می‌توانید با آگاهی بیشتر از خود و جنین مراقبت کنید.

البته بهتر است برای جلوگیری از زایمان زودرس و سلامتی خود و کودک دلبندتان، به طور مرتب تحت نظر پزشک باشید، آزمایش‌ها و غربالگری‌های لازم را به موقع انجام دهید و اقدامات پیشگیرانه یا درمانی مد نظر خود را با پزشک‌تان در میان بگذارید.

سوالات متداول زایمان زودرس

چه زمانی می‌توانیم نوزاد زودرس را به خانه ببریم؟

وقتی نوزاد زودرس بتواند بدون کمک تجهیزات بیمارستانی راحت نفس بکشد، دما و وزن بدن خود را حفظ کند، در بدن او عفونتی نباشد و بتواند با شیر مادر یا شیر خشک تغذیه شود، می‌توانیم نوزاد را مرخص کنیم.

برای جلوگیری از زایمان زودرس، چه بخوریم؟

توصیه می‌کنیم با مشورت پزشک، برنامه غذایی سالم شامل میوه، سبزیجات، غلات کامل و گوشت بدون چربی و همچنین رژیم غذایی سرشار از کلسیم مانند لبنیات، کلم بروکلی و بادام داشته باشید.

منابع: Healthline, WHO