راهنمای جامع مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی و سزارین

بعد از زایمان وارد دنیایی جدید می‌شوید، زندگی‌تان عوض می‌شود و رنگ‌وبوی دیگری می‌گیرد. احتمالا الان که این مطلب را می‌خوانید ۹ ماه انتظار شیرین به پایان رسیده یا دارید روزهای آخر انتظار را سپری می‌کنید. به‌هرحال، شما بعد از زایمان تغییرات زیادی را تجربه می‌کنید و لازم است از مراقبت‌های این دوره آگاهی کافی داشته باشید تا اولین ماه‌های بچه‌داری را به یک تجربه خاطره‌انگیز تبدیل کنید.

روزهای اول زایمان

روزهای اول زایمان شیرینی‌ها و چالش‌های خاصی ممکن است داشته باشد. شما ۹ ماه بارداری را سپری کرده‌اید، پروسه زایمان را گذرانده‌اید و حالا یک نوزاد در آغوش دارید که لازم است پاسخگوی تمام نیازهایش باشید. ۶ هفته بعد از زایمان دوره مهم زندگی‌تان است. در این مدت تغییرات جسمی و روانی زیادی تجربه می‌کنید.

در چند روز و هفته اول، شما و نوزادتان به زمان نیاز دارید تا همدیگر را بشناسید. یادگیری نحوه مراقبت از نوزاد تازه متولد شده به زمان و انرژی نیاز دارد و لازم است صبور باشید تا این دوره را به‌خوبی طی کنید.

شیردهی و چالش‌های روزهای اول

—شیردهی و چالش روزهای اول—

روز اول در بیمارستان نوزاد دلبندتان را در آغوش می‌گیرید و اولین شیردهی را با کمک ماما یا پرستار شروع می‌کنید. می‌توانید درباره نحوه صحیح شیردهی راهنمایی‌های لازم را بگیرید. لازم است بدانید که روز اول شیر مادر هنوز زیاد نشده ولی برای سیر شدن نوزادتان کافی است. در روزهای سوم تا پنجم بعد از زایمان سینه‌های‌تان متورم، سنگین و دردناک می‌شوند؛ دلیل آن تغییرات هورمونی ناگهانی و افزایش حجم شیر تولید‌شده در سینه‌ها است.

شقاق سینه

زخمی شدن نوک سینه یا شقاق پستان تجربه ناخوشایندی است که معمولا اوایل شیردهی اتفاق می‌افتد؛ پوست سینه ترک می‌خورد و زخم می‌شود. علت اصلی شقاق سینه، وضعیت نامناسب شیردهی است و برای درمان آن، اول لازم است وضعیت شیردهی اصلاح شود. هم‌چنین کمپرس گرم، ماساژ سینه قبل از شیردهی، استفاده از مسکن و محافظ سینه هم موثر است. اگر احساس درد دارید، بین شیردهی کمپرس سرد روی سینه‌های‌تان بگذارید.

سرسینه صاف یا فرورفته

۲۰ درصد مادران سینه سرصاف یا فرورفته دارند؛ یکی از چالش‌هایی که در شروع شیردهی ممکن است وجود داشته باشد. اما خیال‌تان راحت! در بیشتر موارد شیردهی با سر سینه فرورفته امکان‌پذیر است؛ اگر به تلاش‌تان ادامه بدهید.

عفونت سینه

این اتفاق معمولا زمانی می‌افتد که باکتری از راه ترک روی سینه، وارد بدن می‌شود و ممکن است با تب و درد همراه باشد. برای رفع عفونت لازم است زیر نظر پزشک از آنتی‌بیوتیک استفاده کنید.

نداشتن شیر کافی

نوزادتان با تعداد پوشکی که خیس می‌کند، به شما می‌گوید که شیر کافی می‌خورد یا نه. ۶ تا ۸ پوشک خیس شده در روز، نشانه سیر شدن نوزاد دلبندتان است. اگر می‌خواهید شیر کافی داشته باشید، لازم است در کنار استراحت، آب کافی بخورید و تغذیه سالمی داشته باشید. هم‌چنین یکی از راه‌های عالی برای زیاد شدن شیر، مکیدن نوزاد است؛ هرچه بیشتر، بهتر.

خونریزی بعد از زایمان

۲ تا ۴ هفته بعد از زایمان طبیعی یا سزارین، خونریزی شبیه پریود را تجربه می‌کنید؛ اما گاهی ممکن است تا ۱۲ هفته بعد از زایمان خونریزی داشته باشید. میزان خونریزی در زایمان طبیعی، ممکن است بیشتر از زایمان سزارین باشد. خون، ترشحات، گلبول‌های سفید و تکه‌هایی از پوشش داخلی رحم با این خونریزی، از واژن خارج می‌شوند.

در روزهای اول، ترشحات بیشتر قرمز و سنگین‌اند، بعد آبکی شده و از قهوه‌ای مایل به صورتی به سفید مایل به زرد تغییر رنگ می‌دهند. بهتر است به جای تامپون از پد و نوار بهداشتی استفاده کنید و تعویض مرتب آن را فراموش نکنید. اگر ترشحات واژن بدبو یا خونریزی خیلی شدید دارید، لازم است با پزشک‌تان مشورت کنید.

مراقبت از بخیه‌ها

برای مراقبت از بخیه‌ها، بهتر است هر روز حمام کنید تا از عفونت جلوگیری کنید. خوب است با آب گرم ساده دوش بگیرید و بعد با احتیاط بدن‎‌تان را خشک کنید. اگر بخیه‌های شما دردناک و ناراحت کننده است یا ترشحاتی از آن‌ها خارج می‌شود، لازم است به پزشک اطلاع دهید.

یبوست

بعد از زایمان لازم است مراقبت‌های لازم را انجام دهید تا به یبوست مبتلا نشوید. از میوه‌های تازه، سبزیجات، سالاد، غلات سبوس‌دار زیاد بخورید و مقدار زیادی آب بنوشید. فیبر و مایعات کافی در رژیم غذایی مانع یبوست می‌شوند.

بی‌اختیاری ادرار

عضلات کف لگن که از رحم، مثانه و راست‌روده حمایت می‌کنند، طی بارداری و زایمان طبیعی کشیده می‌شوند و ممکن است آسیب بینند. بنابراین، هنگام عطسه، سرفه یا خنده ممکن است بی‌اختیار چند قطره ادرار بریزد. یک راهکار عالی برای رفع این مشکل، تقویت عضلات کف لگن با ورزش‌های کگل است.

تعریق

تعریق زیاد شبانه به‌دلیل تغییرات هورمونی بعد از زایمان، طبیعی‌ است. پیشنهاد می‌کنیم لباس راحت و خنک بپوشید و از یک ملحفه نازک موقع خواب استفاده کنید.

انقباضات

رحم شما بعد از زایمان شروع به کوچک‌ شدن می‌کند و به‌دلیل ترشح هورمون اکسی‌توسین، انقباض‌هایی در رحم اتفاق می‌افتد. این انقباض‌ها و گرفتگی‌ها بیشتر شبیه دردهای دوران پریودند و با فشرده کردن رگ‌های خونی رحم به جلوگیری از خونریزی کمک می‌کنند. برای کنترل درد، می‌توانید از مسکن‌های مجاز در دوران شیردهی استفاده کنید.

تغذیه و رژیم غذایی شیردهی

—رژیم غذایی شیردهی—

آن‌چه می‌خورید و می‌نوشید برای سلامتی شما و کمک به مراقبت از نوزادتان مهم است. تغذیه سالم به بهبودی سریع و احساس بهتر شما کمک می‌کند. در دوران شیردهی و دوران نقاهت بعد از زایمان، هر روز از غذاهای سالم و متنوع بخورید. غذاهایی را انتخاب کنید که نمک، قند یا چربی اشباع شده کمتری داشته باشند.

در واقع مانند دوران بارداری، در دوران شیردهی هم  لازم است از تمامی گروه‌های غذایی استفاده کنید؛ مثل:

• نان، غلات و برنج
• میوه‌ها و سبزیجات
• شیر، ماست و پنیر
• گوشت قرمز و سفید، ماهی، حبوبات، تخم‌مرغ و دانه‌ها

معمولا در ۶ ماه اول شیردهی شما فقط به ۳۳۰ کالری اضافی و در ۶ ماه دوم به ۴۰۰ کالری اضافی نسبت به زمانی‌که بارداری نبودید، نیاز دارید. شما انرژی موردنیازتان را در دوران شیردهی از چربی‌های ذخیره‌شده در بدن در طول بارداری و غذایی که می‌خورید، به‌دست می‌آورید.

همین موضوع باعث می‌شود در صورت داشتن رژیم غذایی مناسب، هر هفته به‌طور متوسط حدود ۵۰۰ گرم وزن کم کنید.

نوشیدن آب کافی یکی از واجبات دوران شیردهی است. قبل از این‌که احساس تشنگی کنید، لازم است آب بنوشید. نیاز مادر شیرده به مایعات، به‌دلیل تولید شیر و همچنین تأمین آب بدنش زیاد می‌شود. خوردن آب کافی از یبوست و به‌دنبال آن از بواسیر بعد از زایمان جلوگیری می‌کند.

پیشنهاد می‌کنیم همیشه یک بطری آب همراه داشته باشید تا به‌محض تشنگی میل کنید. خوب است بعد از هر بار شیردهی یک لیوان آب بنوشید.

بهتر است بعضی از مواد غذایی را در دوران شیردهی مصرف نکنید یا مصرف‌شان را محدود کنید؛ مثل:

• نوشیدنی‌های کافئین‌دار
• سیر و پیاز
• غذای‌های آلرژی‌زا (در صورت حساسیت کودک)
• غذاهای پرادویه
• ماهی دریای آزاد و با جیوه بالا

ویتامین‌های موردنیاز شیردهی

کلسیم، اسیدفولیک، آهن و ویتامین دی از ویتامین‌های ضروری دوره شیردهی است و اگر از طریق مواد غذایی تامین نشوند، لازم است مکمل آن‌ها را مصرف کنید. می‌توانید با مشورت با پزشک، از مکمل‌های ویتامینی مخصوص دوران شیردهی استفاده کنید.

ریزش مو

برخلاف زمان بارداری که موها پرپشت و ضخیم می‌شوند، بعد از زایمان ممکن است تا چند ماه ریزش مو داشته باشید. تغییرات هورمون استروژن در دوران بارداری و بعد از آن باعث ریزش مو می‌شود. در سه ماهه آخر بارداری، سطح استروژن زیاد می‌شود و از ریزش مو جلوگیری می‌کند. اما بعد از زایمان، سطح استروژن کم می‌شود. به‌همین دلیل، موها بعد از مدتی شروع به ریزش می‌کنند.

شما معمولا ۸۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰۰ تار مو روی سرتان دارید که ریزش ۱۰۰ تار مو در روز طبیعی است. اما بعد از زایمان، روزانه بیشتر از ۱۰۰ تار مو از دست می‌دهید. این ریزش مو معمولا ۶ ماه طول می‌کشد و زمانی که فرزند دلبندتان به ۱ سالگی می‌رسد، موهای شما دوباره پرپشت می‌شوند.

تغییرات پوست و آکنه

به‌دلیل نوسانات هورمونی بعد از زایمان، ممکن است آکنه‌ها روی پوست‎تان ظاهر شوند؛ حالا یا بلافاصله بعد از زایمان یا چند ماه بعد. معمولا آکنه بعد از زایمان موقتی است؛ یعنی با بازگشت سطح هورمون به حالت عادی بهتر می‌شود. اگر این آکنه‌ها بعد از چند ماه برطرف نشدند، بهتر است با متخصص پوست مشورت کنید.

ورزش و تحرک

—ورزش بعد از زایمان—

از فواید ورزش در دوره بعد از زایمان و شیردهی هر چه بگوییم، کم است. خواب آرام، رفع خستگی، تقویت روحیه و کاهش استرس، تنها چند مورد از هزاران اثر مثبت تحرک و فعالیت بدنی در این دوره است. در دوره بعد از زایمان، بهتر است ورزش یا فعالیت بدنی را انتخاب کنید که به آن علاقه دارید و می‌توانید راحت انجام دهید.

زمان شروع ورزش به نوع زایمان و شرایط‌تان در هنگام زایمان بستگی دارد. هر زمان که احساس راحتی داشته باشید، می‌توانید ورزش کنید. بهتر است از ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی و ورزش‌های کششی شروع کنید.

رابطه جنسی

تغییرات فیزیکی و احساسی بعد از بچه‌دار شدن می‌تواند در زندگی جنسی شما تأثیر بگذارد. آمادگی جسمانی و احساسی برای شروع مجدد رابطه جنسی بعد از زایمان ممکن است زمان ببرد. البته که برای بهبودی نیاز به زمان دارید، بنابراین لازم است صبر کنید تا خونریزی‌تان قطع شود.

تغییرات هورمونی‌ مانند افزایش پرولاکتین و کاهش استروزن باعث کم شدن میل جنسی و نزدیکی دردناک می‌شوند. البته شیردهی با افزایش هورمون اکسی‌توسین اثراتی مثبتی هم روی رابطه جنسی دارد. تغییرات هورمونی فقط در مادر اتفاق نمی‌افتند. تحقیقات نشان می‌دهد سطح هورمون تستوسترون (هورمون میل جنسی مردان) در مردانی که صاحب فرزند شدند، کم می‌شود.

اگر مطمئن نیستید که چه زمانی بهتر است دوباره رابطه جنسی را شروع کنید یا اگر در حین رابطه جنسی احساس درد یا ناراحتی می‌کنید، بهتر است با پزشک زنان مشورت کنید. لازم است بدانید شما می‌توانید در دوران شیردهی هم باردار شوید. پس اگر قصد بارداری مجدد ندارید، بهتر است از روش‌های پیشگیری استفاده کنید.

خواب بعد از تولد نوزاد

—خواب بعد از زایمان—

در چند ماه اول بعد از تولد، ممکن است خواب نامنظمی و کمی داشته باشید و چندین‌بار برای شیر دادن به نوزادتان در طول شب بیدار شوید. خوب است زمانی‌که نوزادتان می‌خوابد، شما هم استراحت کنید تا از خستگی زیاد جلوگیری کنید. ممکن است بخواهید از این زمان برای انجام کارهای خانه یا کارهای دیگری استفاده کنید؛ اما گاهی اوقات استراحت و خواب مهم‌تر است.

خوب است بدانید بیداری مکرر نوزادتان در طول شب برای همیشه ادامه نخواهد داشت. او به‌تدریج می‌تواند مدت طولانی‌تری بخوابند. بهتر است در مورد نیاز خواب نوزادان اطلاعات کافی داشته باشید و الگوهای خواب و بیداریش را بدانید.

تغییرات روانی؛ از دلتنگی تا افسردگی

تولد نوزاد زندگی شما را تغییر می‌دهد و طبیعی است که طیف وسیعی از احساسات را تجربه کنید. آیا چیزی در مورد دلتنگی بعد از زایمان شنیده‌اید؟ حدود ۱ الی ۲ روز بعد از زایمان ممکن است با انبوهی از احساسات ناخوشایند روبرو شوید. ناراحتی، بی‌حوصلگی، گریه گاه‌وبی‌گاه و بی‌خوابی خبر از شروع baby blues یا دلتنگی بعد از زایمان می‌دهند. این حالات و احساسات معمولا روز دوم زایمان شروع می‌شود، روز پنجم به اوج می‌رسد و بعد از ۱۰ روز کم‌کم رفع می‌شود.

طی ۹ ماه بارداری حجم هورمون‌های جنسی ۱۰ برابر می‌شود؛ اما بعد از زایمان این هورمون‌ها یک‌دفعه به‌حالت نرمال برمی‌گردند. به‌همین دلیل باعث ناپایداری خلقی و تحریک‌پذیری می‌شوند. اگر بعد از ۲ هفته هم‌چنان این علائم را داشتید یا اگر شدت‌شان به‌تدریج زیاد شد، احتمالا دچار افسردگی بعد از زایمان شده‌اید.

اضطراب بعد از زایمان هم بیشتر به صورت نگرانی شدید یا ترس ناتوان‌کننده بروز می‌کند. اضطراب یکی از ویژگی‌های رایج افسردگی بعد از زایمان است؛ اما می‌تواند به‌تنهایی نیز وجود داشته باشد. آگاهی مراقب مادر، حمایت کافی همسر و کمک کردن در مراقبت از نوزاد در روزها و هفته‌های اول بعد از زایمان اهمیت زیادی دارد. پیشنهاد می‌کنیم خوب غذا بخورید، استراحت کافی داشته باشید و کاری سرگرم کننده یا آرامش‌‌بخش انجام دهید. می‌توانید با صحبت کردن در مورد احساسات‌تان، نسبت به آن‌ها بهتر و بیشتر آگاه شوید و اگر لازم شد با روانشناس مشورت کنید.

مراقبت از نوزاد

بهتر است در چند روز و هفته اول، نوزادتان را مکرر در آغوش بگیرید و تماس پوست با پوست برقرار کنید. این کار علاوه‌بر کمک به شکل‌گیری ارتباط امن و دلبستگی ایمن، باعث ترشح بیشتر شیر هم می‌شود و روحیه‌تان را خوب می‌کند. مواردی که لازم است در مراقبت از نوزاد دلبندتان به آن‌ها توجه کنید شامل:

• مراقبت از بند ناف نوزاد
• میزان شیر خوردن نوزاد
• آروغ زدن نوزاد بعد از شیردهی
• ادرار و مدفوع نوزاد
• نحوه صحیح پوشک کردن نوزاد
• راه‌های پیشگیری از ادرار سوختگی
• نحوه صحیح بغل کردن نوزاد
• انواع گریه نوزاد و علت‌های آن
• تنظیم خواب نوزاد
• واکسیناسیون
• چکاپ‌های ماهانه نوزاد

مادر کافی یا مادر کامل؟

بعضی از مادران دوست دارند و فکر می‌کنند که لازم است یک مادر کامل باشند، اما واقعیت این است که مادر کاملی در این دنیا نمی‌تواند وجود خارجی داشته باشد. شما می‌توانید مادر کافی باشید؛ یعنی یک مادر به اندازه کافی خوب. مادری که با نیازهای فرزندش سازگار می‌شود و کم کم با رشد او، فعالیت‌ها و مراقبت‌هایش را کم می‌کند، همدلی کردن را بلد است و از همه مهم‌تر، خودش را فدای کودکش نمی‌کند.

کلام آخر

همان‌طور که متوجه شدید زایمان تغییرات زیادی را در جسم، روان و زندگی‌تان می‌تواند ایجاد کند. نوزاد تازه متولد شده نیازهای زیادی دارد و لازم است مدام به آن‌ها رسیدگی کنید. چیزی که در روزها و ماه‌های اول مادر شدن‌تان اهمیت دارد، حمایت کافی همسر و همکاری در مراقبت از نوزاد است تا شما هم بتوانید زمان‌هایی را به استراحت و پرداختن به کارهای موردعلاقه‌تان اختصاص دهید.