قدم به قدم تا کنترل دیابت بارداری: راهنمایی جامع برای مادران

دیابت بارداری یکی از چالش‌های دوران حاملگی است که بر سلامت مادر و جنین تاثیر می‌گذارد. اما خوب است بدانید که مادر دیابتی می‌تواند با رژیم غذایی سالم به پیشگیری و مدیریت آن کمک کند.

در این مقاله از مای‌بیبی، به بررسی علائم، علل و روش‌های تشخیص دیابت بارداری، راهکارهای درمانی و اهمیت تغذیه و ورزش خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری، همان‌طور که از نامش پیداست نوعی دیابت (بالا رفتن بیش از حد قند خون) است که برای اولین بار در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. این دیابت تقریبا ۲ تا ۱۰ درصد بارداری‌ها را درگیر می‌کند که البته این درصد در ایران تا حدی بالاتر و نزدیک به ۷ درصد است.

معمولا دیابت بارداری بعد از هفته ۲۰م بارداری شروع می‌شود و اگر زنی قبل از این هفته قند خونش بالا رود، به‌عنوان دیابت بارداری در نظر گرفته نمی‌شود.

انواع دیابت بارداری

اول از هر چیزی بیایید ببینیم که چند نوع دیابت داریم؟ دیابت بارداری به طور کلی در دو دسته اصلی قرار می‌گیرد:

۱- دیابت بارداری نوع A1

نوع اول دیابت بارداری به قند بارداری شناخته می‌شود که می‌توان آن را با سبک زندگی سالم شامل برنامه غذایی مناسب و ورزش کنترل کرد.

۲- دیابت بارداری نوع A2

نوع دوم دیابت به دیابت بارداری معروف است که رژیم غذایی چندان تاثیری بر کنترل آن نمی‌گذارد و حتما باید تحت نظر پزشک از مصرف انسولین و داروهای خوراکی کمک گرفت.

علائم دیابت بارداری

شاید دانستن این حقیقت کمی تلخ باشد ولی لازم است بدانید که دیابت بارداری معمولا علائم خاصی از خود نشان نمی‌دهد.

چرا که بسیاری از آن‌ها مشابه علائم بارداری هستند و ممکن است خودتان نتوانید تشخیص دهید که آیا این علامت بارداری است یا دیابت بارداری؟!

با این حال احتمال اینکه در غربالگری متوجه دیابت بارداری شوید بسیار بیشتر است. از جمله علائم دیابت بارداری عبارتند از:

• پرنوشی
• تکرر ادرار
• پرخوری
• خستگی
• تاری دید
• گزگز نوک انگشتان دست و پا
• احساس بیماری و کرختی
• طولانی شدن زمان ترمیم زخم‌ها

بهتر است بدانید شایع‌ترین علامت اولیه دیابت بارداری، پرنوشی و پرادراری است.

علل دیابت بارداری

تصویر کنید هر بار که غذایی می‌خورید، لوزالمعده شما درست مانند یک نگهبان کار خود را با تولید انسولین شروع می‌‌کند.

انسولین هورمونی است که قند (گلوکز) موجود در خون را به سلول‌ها می‌رساند تا آن‌ها انرژی لازم برای فعالیت داشته باشند.

اما این فرایند در دوران بارداری تا حدی فرق می‌کند. در این دوران، جفت جنین از خود هورمون‌هایی ترشح می‌کند که باعث افزایش قند خون مادر می‌شود. در صورتی که مادر باردار دیابت نداشته باشد، لوزالمعده می‌تواند برای مدیریت قند اضافی، انسولین بیشتری ترشح کند.

گرچه گاهی اوقات یا بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا توانایی استفاده از انسلوین را از دست می‌دهد که در هر دو حالت قند در خون جمع شده و نتیجه‌اش چیزی جز دیابت بارداری نخواهد بود.

عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری

از جمله عواملی که باعث افزایش احتمال ابتلا به دیابت بارداری می‌شوند و مادر با آگاهی از آن بهتر می‌تواند وضعیت را کنترل کند عبارتند از:

• چاقی یا اضافه وزن قبل از بارداری
• دیابت بارداری در بارداری قبلی
• سابقه پیش دیابت قبل از بارداری
• سابقه خانوادگی دیابت (بیماری دیابت پدر، مادر، خواهر یا برادر)
• سابقه زایمان نوزاد بیشتر از ۴ کیلوگرم
• اختلال تحمل گلوکز و اختلال در گلوکز ناشتا
• سابقه سقط جنین یا نوزاد با نقص‌های مادرزادی
• ابتلا به تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
• سن بالای ۲۵ سال

برای آگاهی از مناسب‌ترین سن برای بارداری، پیشنهاد می‌کنیم مقاله بهترین سن برای بارداری چه سنی است را بخوانید.

عوارض دیابت بارداری

اما اگر دیابت بارداری کنترل نشود چه اتفاقی می‌افتد؟ دیابت بارداری کنترل نشده عوارض زیادی هم در بارداری و هم بعد از بارداری روی مادر و نوزاد دارد که این‌جا به چند مورد اشاره می‌کنیم.

۱۰ عارضه دیابت بارداری برای مادر

1. بالا رفتن فشارخون یا مسمومیت بارداری (پره اکلامپسی)
2. زایمان زودرس و افزایش احتمال زایمان سزارین
3. زیاد شدن مایع آمنیوتیک و ایجاد چالش‌هایی مانند زایمان طبیعی طولانی، انقباضات زود هنگام یا دشوار در تنفس حین زایمان
4. عفونت‌های ادراری در نیمه دوم بارداری
5. بالا رفتن احتمال سقط جنین در سه‌ماهه اول بارداری
6. پاره شدن زودرس کیسه آب دور جنین
7. تروماهای زمان تولد در زایمان طبیعی به‌دلیل بزرگ بودن نوزاد؛ مثل شکستگی استخوان
8. آسیب به کانال زایمان مادر و پارگی شدید واژن
9. مرده‌زایی
10. تشدید افسردگی بعد از زایمان

خواندن مقاله زیر به شما کمک می‌کند تا بهترین روش‌های درمان افسردگی بعد از زایمان را بشناسید و با آگاهی با آن روبرو شوید:

عوارض دیابت بارداری برای جنین

1. تولد نوزاد با وزن بالای ۴ کیلوگرم
2. مشکلات تنفسی جنین
3. پایین آمدن قند خون نوزاد بعد از تولد
4. ناهنجاری‌های مادرزادی مثل ناهنجاری‌های قلبی‌عروقی و عصبی
5. پایین بودن کلسیم خون نوزاد
6. زردی نوزاد

از چیستی زردی نوزاد تا علائم و راه‌های پیشگیری و درمان را در مقاله زیر بخوانید:

تشخیص دیابت بارداری

توصیه می‌شود همه زنان باردار آزمایش قند خون را انجام دهند. چون تشخیص و درمان به‌موقع دیابت بارداری می‌تواند خطر عوارض آن را کم کند.

آزمایش دیابت بارداری بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۶ بارداری انجام می‌شود اما اگر شما عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری را دارید، ممکن است لازم باشد از ابتدای بارداری قند خون‌تان را به‌طور منظم کنترل کنید.

روش تشخیص دیابت بارداری

چند راه برای آزمایش دیابت بارداری وجود دارد. یکی از اولین تست‌ها که در دو مرحله انجام می‌شود، شامل تست چالش گلوکز (GCT) و تست تحمل گلوگز (GTT) است.

در تست چالش گلوکز (GCT)، حدود ۵۰ گرم گلوگز به شکل پودر قند به شما داده می‌شود تا آن را در آب حل کنید و در عرض چند دقیقه بنوشید. ۱ ساعت بعد، آزمایش خون انجام می‌شود و نتیجه این آزمایش مشخص می‌کند که دیابت بارداری دارید یا خیر.

اگر در این آزمایش، قند خون شما بالاتر از ۱۴۰ میلی‌گرم باشد، پزشک برای تشخیص قطعی دیابت بارداری، تست تحمل گلوکز را انجام خواهد داد.

برای تست تحمل گلوکز، باید حداقل ۸ ساعت ناشتا باشید. پزشک ابتدا در همان وضعیت ناشتایی از شما خون می‌گیرد، سپس مایعی شیرین حدود ۱۰۰ گرم گلوکز به شما داده می‌شود و به فواصل زمانی ۱، ۲ و ۳ ساعته از شما آزمایش خون می‌گیرد.

نتیجه تست تحمل گلوکز مشخص می‌کند که آیا شما دیابت بارداری دارید یا خیر!

نتیجه نرمال تست تحمل گلوکز را در جدول زیر ببینید:

زمان	مقدار طبیعی
قند خون ناشتا	کمتر یا مساوی ۶۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون ۱ ساعته	کمتر یا مساوی ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون ۲ ساعته	کمتر یا مساوی ۱۵۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون ۳ ساعته	کمتر یا مساوی ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

روش‌های کنترل و درمان دیابت بارداری

گرچه نمی‌توان به طور کامل از ابتلا به دیابت بارداری پیشگیری یا آن را درمان کرد اما می‌توان با رعایت دو مورد زیر تا حد زیاد عوارض آن را کم کرد:

• رژیم غذایی مناسب
• چک کردن منظم سطح قند خون با دستگاه گلوکومتر
• داشتن فعالیت بدنی
• ویزیت‌های منظم بارداری

بهترین رژیم غذایی برای کنترل دیابت بارداری

بهترین راه کنترل و پیشگیری از دیابت بارداری، داشتن رژیم غذایی متعادل و منظم است.

توصیه می‌کنیم هر ۲ تا ۳ ساعت یک‌بار وعده غذایی کوچکی میل کنید و از تعادل بین پروتئین، کربوهیدرات و چربی مطمئن شوید. رژیم غذایی برای قند خون بارداری ترکیبی از این سه ماده است.

۱- پروتئین‌ها برای کنترل دیابت تو بارداری

منابع پروتئینی با چربی اشباع کم مانند گوشت قرمز بدون چربی، مرغ و ماهی، تخم‌مرغ، پنیر، آجیل، دانه‌ها و کره بادام‌زمینی بهترین گزینه‌ها برای کنترل دیابت بارداری هستند که بهتر است روزانه در ۲ تا ۳ وعده مصرف شود.

۲- کربوهیدرات‌ها برای مدیریت دیابت در بارداری

برای جلوگیری از زیاد شدن ناگهانی قند خون، بهتر است کربوهیدرات‌ها مانند غلات کامل، برنج قهوه‌ای، حبوبات و میوه‌های با قند پایین مانند گریپ‌فروت و سیب را در برنامه غذایی خود قرار دهید.

البته حواس‌تان باشد که برای بالا نرفتن سطح خون در صبح‌ها، میوه‌ها را در وعده صبحانه مصرف نکنید.

۳- چربی‌های سالم برای درمان دیابت حاملگی

مصرف چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، آووکادو، و آجیل بدون نمک برای تنظیم انرژی، سلامت مادر و جنین و همچنین کنترل دیابت بارداری توصیه می‌شود.

همچنین می‌توانید سبزیجات کم‌قند و غیرنشاسته‌ای مانند اسفناج، کلم‌بروکلی، هویج، گوجه‌فرنگی، لوبیا سبز و قارچ را در اولویت رژیم غذایی خود قرار دهید.

برای کنترل بهتر سطح قند خون، لازم است هنگام اجرای برنامه غذایی برای افراد مبتلا به دیابت بارداری حواس‌تان به نکات زیر باشد:

• ۳ وعده غذایی کوچک و ۳ یا ۴ میان‌وعده سالم بخورید.
• فاصله وعده‌های غذایی در طول روز منظم باشد.
• هر ۲ یا ۳ساعت یک‌بار غذا بخورید.
• هیچ وعده غذایی یا میان‌وعده را حذف نکنید.
• قبل از خواب میان‌وعده بخورید تا به کنترل سطح قند خون ناشتا کمک کنید.
• دسر، شیرینی، کیک و دیگر خوراکی‌های شیرین خیلی محدود مصرف کنید.
• شکر از رژیم غذایی حذف شود.
• تا حد امکان از نوشیدن آب‌میوه‌های صنعتی و طبیعی جلوگیری کنید.
• عسل، خرما و موز را محدود مصرف کنید.
• از شیر و ماست کم چرب مثل ماست یونانی استفاده کنید.

تست قند خون با دستگاه گلوکومتر

لازم است هر روز ۴ بار قند خون‌تان را چک کنید و میزان آن را در یک دفترچه یادداشت بنویسید.

قند ناشتا، ۲ ساعت بعد از صبحانه، ۳ ساعت بعد از ناهار و شام زمان‌های مناسبی برای اندازه‌گیری و ثبت میزان قند خون روزانه است. این اطلاعات به پزشک و شما کمک می‌کند تا بدانید برای کنترل میزان قندخون‌تان چه‌قدر موفق بوده‌اید.

اگر با رعایت رژیم غذایی سطح قند خون هم‌چنان بالا باشد، لازم است علاوه‌بر رعایت رژیم غذایی، از داروها یا انسولین نیز استفاده کنید.

تقریبا ۱۵ درصد زنانی که به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند، نیاز به تزریق انسولین دارند. انسولین سطح قند خون را پایین می‌آورد و عوارض مرتبط با دیابت بارداری را کم می‌کند.

در واقع انسولین رایج‌ترین و ایمن‌ترین دارو برای درمان دیابت بارداری است و خطری برای جنین و مادر ندارد.

اگر پزشک برای شما انسولین تجویز کرده است، لازم است با همان ترتیب و شکلی که توصیه کرده، انسولین را تزریق کنید. سطح قندخون بالا بعد از غذاخوردن نیاز به ۳ یا ۴ بار تزریق انسولین در روز دارد.

در طول تزریق انسولین نیز لازم است ۴ بار در روز سطح قند خون‌تان را اندازه بگیرید و یادداشت کنید تا پزشک بر اساس آن دوز مناسب انسولین را مشخص کند.

یک نکته مهم درباره انسولین

تزریق انسولین هیچ عارضه‌ای برای جنین ندارد، از جفت عبور نمی‌کند و بی‌خطر است. درحالی‌که داروهای خوراکی دیابت ممکن است از جفت عبور کنند و عوارضی برای جنین داشته باشند.

البته تا الان مطالعات چیزی در این‌باره ثابت نکرده‌اند؛ ولی مشخص نیست که اثرات طولانی‌مدت در جنین یا نوزاد ایجاد می‌کنند یا خیر.

فعالیت بدنی و ورزش برای کنترل دیابت بارداری

اگرچه ورزش جزء ضروری درمان دیابت حاملگی نیست، اما ممکن است به کنترل سطح قند خون کمک کند. بیشتر زنانی که عوارض بارداری ندارند، می‌توانند در بارداری نیز ورزش کنند.

اگر منع خاصی ندارید، می‌توانید در بیشتر روزهای هفته روزی ۳۰ دقیقه فعالیت متوسط مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری ثابت و یوگا داشته باشید.

ویزیت‌های بارداری در دیابت بارداری

در جواب این سوال که «اگر دیابت بارداری داشته باشم هر چند وقت یک بار باید به پزشک مراجعه کنم؟» باید بگوییم مادرانی که دیابت بارداری دارند، بهتر است ۲ هفته یک‌بار ویزیت شوند؛ مخصوصا اگر از انسولین استفاده می‌کنند.

هدف از این ویزیت‌ها نظارت بهتر روی سلامتی مادر و جنین است تا سطح قند خون نزدیک به سطح نرمال نگه داشته شود. تغییر دوز انسولین با پیشرفت بارداری طبیعی است؛ یعنی هرچه سن بارداری بیشتر می‌شود، نیاز مادر باردار به انسولین بیشتر می‌شود.

زایمان با دیابت بارداری

اگر سطح  قند خون‌ شما در طول بارداری نزدیک به سطح نرمال باشد و عارضه‌ای اتفاق نیفتد، زمان ایدئال و مطلوب برای زایمان مثل حالت عادی بین هفته ۳۹ تا ۴۰ بارداری است.

در بیشتر مادران مبتلا به دیابت بارداری با نوزادی با اندازه طبیعی، سزارین هیچ مزیتی نسبت به زایمان طبیعی ندارد؛ اگرچه ممکن است در هر بارداری با علت دیگری سزارین لازم باشد.

بیشتر مادران در طول زایمان دارای سطح قند خون طبیعی‌اند و نیاز به انسولین ندارند. اما اگر سطح قند خون بالا برود، لازم است در حین زایمان انسولین تزریق شود چون می‌تواند مشکلاتی در نوزاد ایجاد کند.

ممکن است دیابت بارداری بعد از زایمان باقی بماند؟

بعد از زایمان بیشتر مادران مبتلا به دیابت در بارداری، سطح قند خون نرمالی دارند و دیگر لازم نیست انسولین تزریق کنند.

اما به‌دلیل بالا رفتن خطر ابتلا به پیش‌دیابت و دیابت نوع ۲ در سال‌های بعد از زایمان بهتر است میزان قند خون بعد از زایمان بررسی شود و آزمایش تست تحمل گلوکز ۲ ساعته انجام شود.

یک‌سوم تا دو سوم زنانی که در طول دوره بارداری مبتلا به دیابت بارداری شدند، ممکن است در بارداری بعدی نیز دچار دیابت شوند. از طرفی دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را نیز بالا می‌برد.

می‌توان گفت خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ تا حد زیادی تحت‌تاثیر وزن بدن است. زنان چاق ۵۰ تا ۷۵ درصد در معرض خطری بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند. اگر چاقی یا اضافه وزن دارید، بهتر است با رژیم غذایی و ورزش، وزن‌تان را کم کنید تا این خطر کمتر شود.

کلام آخر

گرچه دیابت بارداری راهکار درمانی قطعی ندارد اما با داشتن سبک زندگی سالم شامل برنامه غذایی مناسب افراد دیابتی، فعالیت بدنی منظم و در صورت لزوم مصرف دارو می‌توان خطرات و عوارض بارداری را به میزان قابل‌توجهی کم کرد.

سوالات متداول دیابت بارداری

آیا جنسیت جنین بر دیابت بارداری تاثیر می‌گذارد؟

از آنجایی که جنین پسر می‌تواند سطح قند خون مادر را بعد از غذا بیشتر کند، احتمال ابتلای مادر با جنین پسر به دیابت بارداری، نسبت به دختر ۴ درصد بیشتر است.

قند بارداری چند باشد خطرناک است؟

سطح قند خون بین عدد ۹۳ تا ۱۲۵ به معنای پیش دیابت و سطح قند خون ۱۲۶ یا بالاتر، قند خون دیابت بارداری است که توصیه می‌شود مادر با دیدن این عدد، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کند.

دیابت بارداری تحرک جنین را بیشتر می‌کند؟

افزایش یا کاهش تحرک جنین با دیابت بارداری هنوز ثابت نشده است ولی بنابر شواهد این نوع دیابت حرکت جنین را تا حدی تحت تاثیر قرار می‌دهد.

آیا می‌توانم با دیابت بارداری زایمان طبیعی داشته باشم؟

بله. در صورت داشتن دیابت بارداری هم می‌توان زایمان طبیعی داشت. اما به شرط آنکه مادر با فشار خون بالا یا مسمومیت بارداری درگیر نباشد که در این صورت پزشک به احتمال زیاد زایمان سزارین را پیشنهاد می‌کند.

آیا بالا بودن دوز انسولین تزریقی در افراد مبتلا به دیابت بارداری خطری دارد؟

بله، مناسب نبودن دوز انسولین باعث پایین آمدن شدید سطح قند خون، غش کردن و عوارضی روی جنین می‌شود. بنابراین لازم است پزشک دوز آن را مشخص کند.

جواب آزمایش قند بارداری چند روزه آماده می‌شود؟

بهتر است از آزمایشگاه بپرسید ولی در بیشتر موارد، جواب آزمایش قند خون بارداری در یک یا دو روز آماده خواهد بود.

آیا آزمایش و سونوگرافی بیشتری در مادران مبتلا به دیابت بارداری لازم است؟

ممکن است سونوگرافی‌هایی برای بررسی بیشتر رشد و اندازه جنین و هم‌چنین آزمایش‌هایی در هفته‌های پایانی بارداری برای کنترل سلامتی جنین انجام شود. مخصوصا اگر قند خون‌تان بالاست، از انسولین استفاده می‌کنید یا عوارض دیابت بارداری مانند فشار خون بالا را دارید.