
قدم به قدم تا کنترل دیابت بارداری: راهنمایی جامع برای مادران
1403/08/07
21 دقیقه
متخصص زنان و زایمان از دانشگاه علوم پزشکی تهران، رتبه ۳ بورد تخصصی زنان و دستیار فلوشیپ لاپاروسکوپی زنان
دیابت بارداری یکی از چالشهای دوران حاملگی است که بر سلامت مادر و جنین تاثیر میگذارد. اما خوب است بدانید که مادر دیابتی میتواند با رژیم غذایی سالم به پیشگیری و مدیریت آن کمک کند.
در این مقاله از مایبیبی، به بررسی علائم، علل و روشهای تشخیص دیابت بارداری، راهکارهای درمانی و اهمیت تغذیه و ورزش خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
دیابت بارداری، همانطور که از نامش پیداست نوعی دیابت (بالا رفتن بیش از حد قند خون) است که برای اولین بار در دوران بارداری اتفاق میافتد. این دیابت تقریبا ۶ درصد بارداریها را درگیر میکند. در سطح جهانی شیوع دیابت بارداری بر اساس نژاد و قوم، سن و ساختار بدن و نیز بر اساس معیارهای غربالگری و تشخیصی متغیر است.
اول از هر چیزی بیایید ببینیم که چند نوع دیابت داریم؟ دیابت بارداری به طور کلی در دو دسته اصلی قرار میگیرد:
نوع اول دیابت بارداری را میتوان با سبک زندگی سالم شامل برنامه غذایی مناسب و ورزش کنترل کرد.
در نوع دوم دیابت بارداری، رژیم غذایی چندان تاثیری بر کنترل آن نمیگذارد و حتما باید تحت نظر پزشک از مصرف انسولین و داروهای خوراکی کمک گرفت.
شاید دانستن این حقیقت کمی تلخ باشد ولی لازم است بدانید که دیابت بارداری معمولا علائم خاصی از خود نشان نمیدهد.
چرا که بسیاری از آنها مشابه علائم بارداری هستند و ممکن است خودتان نتوانید تشخیص دهید که آیا این علامت بارداری است یا دیابت بارداری؟!
با این حال احتمال اینکه در غربالگری متوجه دیابت بارداری شوید بسیار بیشتر است. از جمله علائم دیابت بارداری عبارتند از:
تصویر کنید هر بار که غذایی میخورید، لوزالمعده شما درست مانند یک نگهبان کار خود را با تولید انسولین شروع میکند.
انسولین هورمونی است که قند (گلوکز) موجود در خون را به سلولها میرساند تا آنها انرژی لازم برای فعالیت داشته باشند.
اما این فرایند در دوران بارداری تا حدی فرق میکند. در این دوران، جفت جنین از خود هورمونهایی ترشح میکند که باعث افزایش مقاومت به انسولین میشود. در صورتی که مادر باردار دیابت نداشته باشد، لوزالمعده میتواند برای مدیریت قند اضافی، انسولین بیشتری ترشح کند.
گرچه گاهی اوقات یا بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمیکند یا توانایی استفاده از انسلوین را از دست میدهد که در هر دو حالت قند در خون جمع شده و نتیجهاش چیزی جز دیابت بارداری نخواهد بود.
از جمله عواملی که باعث افزایش احتمال ابتلا به دیابت بارداری میشوند و مادر با آگاهی از آن بهتر میتواند وضعیت را کنترل کند عبارتند از:
برای آگاهی از مناسبترین سن برای بارداری، پیشنهاد میکنیم مقاله بهترین سن برای بارداری چه سنی است را بخوانید.
اما اگر دیابت بارداری کنترل نشود چه اتفاقی میافتد؟ دیابت بارداری کنترل نشده عوارض زیادی هم در بارداری و هم بعد از بارداری روی مادر و نوزاد دارد که اینجا به چند مورد اشاره میکنیم.
خواندن مقاله زیر به شما کمک میکند تا بهترین روشهای درمان افسردگی بعد از زایمان را بشناسید و با آگاهی با آن روبرو شوید:
از چیستی زردی نوزاد تا علائم و راههای پیشگیری و درمان را در مقاله زیر بخوانید:
توصیه میشود همه زنان باردار آزمایش قند خون را انجام دهند. چون تشخیص و درمان بهموقع دیابت بارداری میتواند خطر عوارض آن را کم کند.
آزمایش دیابت بارداری بین هفتههای ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام میشود اما اگر شما عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری را دارید، ممکن است لازم باشد از ابتدای بارداری قند خونتان را بهطور منظم کنترل کنید.
چند راه برای آزمایش دیابت بارداری وجود دارد. یکی از اولین تستها که در دو مرحله انجام میشود، شامل تست چالش گلوکز (GCT) و تست تحمل گلوگز (GTT) است.
۱- در تست چالش گلوکز (GCT)، حدود ۵۰ گرم گلوگز به شکل پودر قند به شما داده میشود تا آن را در آب حل کنید و در عرض چند دقیقه بدون نیاز به ناشتایی بنوشید. ۱ ساعت بعد، آزمایش خون انجام میشود و نتیجه این آزمایش مشخص میکند که دیابت بارداری دارید یا خیر.
اگر در این آزمایش، قند خون شما بالاتر از ۱۴۰ میلیگرم باشد، پزشک برای تشخیص قطعی دیابت بارداری، تست تحمل گلوکز را انجام خواهد داد.
برای تست تحمل گلوکز، باید حداقل ۸ ساعت ناشتا باشید. پزشک ابتدا در همان وضعیت ناشتایی از شما خون میگیرد، سپس مایعی شیرین حدود ۱۰۰ گرم گلوکز به شما داده میشود و به فواصل زمانی ۱، ۲ و ۳ ساعته از شما آزمایش خون میگیرد.
نتیجه تست تحمل گلوکز مشخص میکند که آیا شما دیابت بارداری دارید یا خیر!
نتیجه نرمال تست تحمل گلوکز را در جدول زیر ببینید. برای تشخیص دیابت دو یا بیشتر از موارد زیر باید از مقادیر آستانه بالاتر باشد.
زمان | مقدار طبیعی |
قند خون ناشتا | کمتر یا مساوی ۹۵ میلیگرم در دسیلیتر |
قند خون ۱ ساعته | کمتر یا مساوی ۱۸۰ میلیگرم در دسیلیتر |
قند خون ۲ ساعته | کمتر یا مساوی ۱۵۵ میلیگرم در دسیلیتر |
قند خون ۳ ساعته | کمتر یا مساوی ۱۴۰ میلیگرم در دسیلیتر |
۲- WHO و ADA ، OGTT دو ساعته با ۷۵ گرم گلوکز را توصیه میکنند. برای تشخیص دیابت یک یا بیشتر از موارد زیر باید از مقادیر آستانه بالاتر باشد.
زمان | مقدار طبیعی |
قند خون ناشتا | ۹۲ |
قند خون ۱ ساعته | ۱۸۰ |
قند خون ۲ ساعته | ۱۵۳ |
گرچه نمیتوان به طور کامل از ابتلا به دیابت بارداری پیشگیری یا آن را درمان کرد اما میتوان با رعایت موارد زیر تا حد زیاد عوارض آن را کم کرد:
بهترین راه کنترل و پیشگیری از دیابت بارداری، داشتن رژیم غذایی متعادل و منظم است.
توصیه میکنیم هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار وعده غذایی کوچکی میل کنید و از تعادل بین پروتئین، کربوهیدرات و چربی مطمئن شوید. رژیم غذایی برای قند خون بارداری ترکیبی از این سه ماده است.
رژیم غذایی دیابت بارداری شامل صبحانه، ناهار، شام و میوهها و غذاهای ممنوعه را در مقاله زیر بخوانید:
منابع پروتئینی با چربی اشباع کم مانند گوشت قرمز بدون چربی، مرغ و ماهی، تخممرغ، پنیر، آجیل و دانهها بهترین گزینهها برای کنترل دیابت بارداری هستند که بهتر است روزانه در ۲ تا ۳ وعده مصرف شود.
برای جلوگیری از زیاد شدن ناگهانی قند خون، بهتر است کربوهیدراتها مانند غلات کامل، برنج قهوهای، حبوبات و میوههای با قند پایین مانند گریپفروت و سیب را در برنامه غذایی خود قرار دهید.
مصرف چربیهای سالم مانند روغن زیتون، آووکادو، و آجیل بدون نمک برای تنظیم انرژی، سلامت مادر و جنین و همچنین کنترل دیابت بارداری توصیه میشود.
همچنین میتوانید سبزیجات کمقند و غیرنشاستهای مانند اسفناج، کلمبروکلی، هویج، گوجهفرنگی، لوبیا سبز و قارچ را در اولویت رژیم غذایی خود قرار دهید.
برای کنترل بهتر سطح قند خون، لازم است هنگام اجرای برنامه غذایی برای افراد مبتلا به دیابت بارداری حواستان به نکات زیر باشد:
لازم است هر روز ۴ بار قند خونتان را چک کنید و میزان آن را در یک دفترچه یادداشت بنویسید.
قند ناشتا، ۱ تا ۲ ساعت بعد از هر وعده غذایی زمانهای مناسبی برای اندازهگیری و ثبت میزان قند خون روزانه است. این اطلاعات به پزشک و شما کمک میکند تا بدانید برای کنترل میزان قندخونتان چهقدر موفق بودهاید.
اگر با رعایت رژیم غذایی سطح قند خون ناشتا کمتر از ۹۵ و قند خون ۲ ساعت بعد از غذا کمتر از ۱۲۰ میلیگرم در دسیلیتر نشوند، معمولا درمانهای دارویی توصیه میشود.
در واقع انسولین رایجترین و ایمنترین دارو برای درمان دیابت بارداری است و خطری برای جنین و مادر ندارد.
اگر پزشک برای شما انسولین تجویز کرده است، لازم است با همان ترتیب و شکلی که توصیه کرده، انسولین را تزریق کنید. سطح قندخون بالا بعد از غذاخوردن نیاز به ۳ یا ۴ بار تزریق انسولین در روز دارد.
در طول تزریق انسولین نیز لازم است ۴ بار در روز سطح قند خونتان را اندازه بگیرید و یادداشت کنید تا پزشک بر اساس آن دوز مناسب انسولین را مشخص کند.
تزریق انسولین درمان استاندارد در دیابت بارداری که با تغذیه و فعالیت بدنی کنترلنشده است. انسولین از جفت عبور نمیکند و بیخطر است. درحالیکه داروهای خوراکی دیابت ممکن است از جفت عبور کنند و عوارضی برای جنین داشته باشند.
مطالعات فعالیتهای ورزشی منظم را که شامل فعالیتهای ایروبیک و تمرینهای قدرتی هستند را توصیه میکند. ورزش در بارداری خطر افزایش وزن حاملگی را کاهش میدهد و خطر ابتلا به دیابت بارداری را میکاهد و در زنان با دیابت بارداری میزان قند خون را کنترل میکند.
بیشتر زنانی که عوارض بارداری ندارند، میتوانند در بارداری نیز ورزش کنند.
اگر منع خاصی ندارید، میتوانید در بیشتر روزهای هفته روزی ۳۰ دقیقه فعالیت متوسط مانند پیادهروی، دوچرخهسواری ثابت و یوگا داشته باشید.
در جواب این سوال که «اگر دیابت بارداری داشته باشم هر چند وقت یک بار باید به پزشک مراجعه کنم؟» باید بگوییم مادرانی که دیابت بارداری دارند، بهتر است ۲-۳ هفته یکبار قند خون در آزمایشگاه با خون وریدی چک شود و ویزیت شوند؛ در واقع تعداد ویزیتهای زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری دو برابر افراد با قند خون نرمال است.
هدف از این ویزیتها نظارت بهتر روی سلامتی مادر و جنین است تا سطح قند خون نزدیک به سطح نرمال نگه داشته شود. تغییر دوز انسولین با پیشرفت بارداری طبیعی است؛ یعنی هرچه سن بارداری بیشتر میشود، نیاز مادر باردار به انسولین بیشتر میشود.
بهطور کلی، در آن دسته از زنان مبتلا به دیابت حاملگی که نیاز به انسولین ندارند، زایمان زود هنگام یا سایر مداخلات بهندرت ضرورت پیدا میکند. اگر سطح قند خون شما در طول بارداری نزدیک به سطح نرمال باشد و عارضهای اتفاق نیفتد، زمان ایده ال و مطلوب برای زایمان بین هفته ۳۹ تا ۴۰ بارداری است. در زنانی که با انسولین درمان میشوند، در هفته ۳۸ حاملگی زایمان صورت میگیرد.
در بیشتر مادران مبتلا به دیابت بارداری با نوزادی با اندازه طبیعی، سزارین هیچ مزیتی نسبت به زایمان طبیعی ندارد؛ اگرچه ممکن است در هر بارداری با علت دیگری سزارین لازم باشد.
بیشتر مادران در طول زایمان دارای سطح قند خون طبیعیاند و نیاز به انسولین ندارند. اما اگر سطح قند خون بالا برود، لازم است در حین زایمان انسولین تزریق شود چون میتواند مشکلاتی در نوزاد ایجاد کند.
بعد از زایمان بیشتر مادران مبتلا به دیابت در بارداری، سطح قند خون نرمالی دارند و دیگر لازم نیست انسولین تزریق کنند.
اما بهدلیل بالا رفتن خطر ابتلا به پیشدیابت و دیابت نوع ۲ در سالهای بعد از زایمان بهتر است میزان قند خون بعد از زایمان بررسی شود و آزمایش تست تحمل گلوکز ۲ ساعته ۶ تا ۱۲ هفته پس از زایمان انجام و هر سه سال تکرار شود.
یکسوم تا دو سوم زنانی که در طول دوره بارداری مبتلا به دیابت بارداری شدند، ممکن است در بارداری بعدی نیز دچار دیابت شوند. از طرفی دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را نیز بالا میبرد.
میتوان گفت خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ تا حد زیادی تحتتاثیر وزن بدن است. زنان چاق ۵۰ تا ۷۵ درصد در معرض خطری بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند. اگر چاقی یا اضافه وزن دارید، بهتر است با رژیم غذایی و ورزش، وزنتان را کم کنید تا این خطر کمتر شود.
گرچه دیابت بارداری راهکار درمانی قطعی ندارد اما با داشتن سبک زندگی سالم شامل برنامه غذایی مناسب افراد دیابتی، فعالیت بدنی منظم و در صورت لزوم مصرف دارو میتوان خطرات و عوارض بارداری را به میزان قابلتوجهی کم کرد.
افزایش یا کاهش تحرک جنین با دیابت بارداری هنوز ثابت نشده است ولی بنابر شواهد این نوع دیابت حرکت جنین را تا حدی تحت تاثیر قرار میدهد.
بله. در صورت داشتن دیابت بارداری هم میتوان زایمان طبیعی داشت. اما در زنان با وزن جنین بالای ۴ کیلوگرم سزارین انجام میشود.
بله، مناسب نبودن دوز انسولین باعث پایین آمدن شدید سطح قند خون، غش کردن و عوارضی روی جنین میشود. بنابراین لازم است پزشک دوز آن را مشخص کند.
بهتر است از آزمایشگاه بپرسید ولی در بیشتر موارد، جواب آزمایش قند خون بارداری در یک یا دو روز آماده خواهد بود.
سونوگرافیهای بیشتر برای بررسی بیشتر رشد و اندازه جنین و سلامت جنین و همچنین آزمایشهایی در هفتههای پایانی بارداری برای کنترل سلامتی جنین انجام میشود. مخصوصا اگر قند خونتان بالاست، از انسولین استفاده میکنید یا عوارض دیابت بارداری مانند فشار خون بالا را دارید.