همه چیز درباره مراقبت‌های بعد از زایمان

حالا دیگر دوره شیرین بارداری را پشت سر گذاشته‌اید و کودک دلبندتان در آغوش‌تان است. عضو کوچک جدیدی به خانواده اضافه شده و طبیعتا تمام توجه شما و همسرتان به اوست. اما در نظر داشته باشید که دوران بعد از زایمان، یعنی شش هفته بعد از زایمان دوره حیاتی زندگی مادر است. شما همزمان با پذیرش نقش خود به عنوان مادر، تغییرات فیزیکی زیادی را نیز تجربه می‌کنید. در این مقاله مای‌بیبی به تغییرات روحی و جسمی بعد از زایمان و همچنین مراقبت‌های لازم بعد از زایمان طبیعی و سزارین پرداخته شده که به شما کمک می‌کند بعد از بارداری و زایمان به خوبی از خود مراقبت کنید.

تغییرات جسمی و روحی مادر بعد از زایمان

قبل از آنکه به سراغ تغییرات جسمی و فیزیکی بدن مادر بعد از زایمان برویم، خوب است نیم نگاهی به تغییرات روحی نیز داشته باشیم. دوره بعد از زایمان برای بسیاری از زنان می‌تواند یک ترن هوایی عاطفی باشد. تغییر ناگهانی هورمون‌ها باعث نوسانات خلقی، اضطراب و احساس خستگی می‌شود. بیشتر زنان بعد از به دنیا آمدن نوزاد، تا دو هفته بعد دچار افسردگی بعد از زایمان و یا اندوه بعد از زایمان می‌شوند که این موضوع کاملا طبیعی است. بنابر آمار، حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد مادران بعد از زایمان خود، نوسانات خلقی شدید و احساسات منفی را تجربه می‌کنند.

در کنار تغییرات روحی، یک سری تغییرات جسمی نیز وجود دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

افزایش وزن

وزن مادر و فرم بدن او بعد از زایمان ممکن است طوری به نظر برسد که انگار هنوز باردار است و این موضوع کاملا طبیعی است. بیشتر خانم‌ها بلافاصله بعد از زایمان، حدود ۶ کیلوگرم از وزن خود را از دست می‌دهند که شامل وزن نوزاد، جفت و مایع آمنیوتیک است. در روزهای بعد از زایمان هم وزن بیشتری از مایعات باقیمانده را از دست خواهند داد.

طبیعتا قرار نیست یک شبه کاهش وزن داشته باشید. پس میزان صبر و تحمل خود را بالا ببرید. بعد از مشورت با پزشک خود، می‌توانید ورزش را شروع کنید. فعالیت بدنی خود را با چند دقیقه ورزش ملایم در روز شروع و کم‌کم طول و شدت تمرینات خود را افزایش دهید. پیاده‌روی، شنا، ایروبیک و ورزش‌های هوازی از موثرترین ورزش‌ها در این دوران هستند. در کنار ورزش می‌توانید رژیم غذایی خود را با مشورت پزشک متعادل کنید و به‌تدریج به وزن قبل از بارداری خود بازگردید. البته هر مادر بعد از زایمان با سرعت متفاوتی وزن کم می‌کند، بنابراین تلاش‌ها و نتایج کاهش وزن خود را با دیگران مقایسه نکنید.

خوب است بدانید که تغذیه نوزاد با شیر مادر هم با سوزاندن ۵۰۰ تا ۶۰۰ کالری روزانه، کاهش وزن را به همراه خواهد داشت.

حساسیت سینه‌ها

سینه‌های مادر چند روز بعد از زایمان آغوز ترشح می‌کنند که حاوی مقداری پروتئین و مواد ایمن‌سازی واکسن هستند و سپس به شیر تبدیل می‌شوند. احتمالا این موضوع تورم زیادی به همراه می‌آورد و در سینه‌های‌تان احساس سنگینی می‌کنید. البته این موضوع با گذشت زمان بهبود می‌یابد. برای تسکین درد و ترک نوک سینه ناشی از شیردهی، قبل شروع شیردادن به کودک دلبندتان، از پارچه‌های گرم یا کرم مرطوب‌کننده استفاده کنید. بین شیردهی هم پارچه‌های سرد روی سینه‌های خود قرار دهید.

همچنین توصیه می‌شود برای جلوگیری یا به حداقل رساندن گرفتگی عضلات، از هر دو سینه به یک اندازه به کودک خود شیر دهید. اگر اطراف نوک سینه‌های‌تان دایره‌های تیره ایجاد شده باشد، کودک نمی‌تواند لب‌های خود را دور نوک پستان قفل کند. در این مورد بهتر است فرایند شیردهی را با پمپ سینه و دوشیدن شیر انجام دهید. برای بهبود فرایند شیردهی نیز می‌توانید از سوتین مناسب و مخصوص شیردهی استفاده کنید.

یبوست

بیشتر مادران باردار بعد از زایمان دچار یبوست می‌شوند. برای تحریک فعالیت روده، در رژیم غذایی خود از غذاهای سرشار از فیبر مانند سبزیجات (اسفناج، سیب‌زمینی شیرین و ریواس)، میوه‌ها (سیب، گلابی، کیوی، انجیر و مرکبات) و نوشیدن مقدار زیادی آب استفاده کنید.

بی‌اختیاری ادرار

عضلات کف لگن که از رحم، مثانه و راست‌روده حمایت می‌کنند، طی بارداری و زایمان طبیعی کشیده می‌شوند و آسیب می‌بینند. این مسئله باعث نشت چند قطره ادرار هنگام عطسه، سرفه یا خنده می‌شود و معمولا هم در عرض چند هفته بهبود می‌یابد.

می‌توانید برای تقویت عضلات کف لگن و کنترل مثانه، ورزش‌های کگل انجام دهید. برای انجام این ورزش، تصور کنید که روی یک تیله نشسته‌اید و حال می‌خواهید با سفت کردن ماهیچه‌های لگن خود آن تیله را از زمین بلند کنید. هر بار سه ثانیه عضلات را منقبض کرده و سپس با ۳ شماره استراحت کنید. تمرین کگل را ۱۰ تا ۱۵ بار پشت سر هم و حداقل ۳ بار در روز تکرار کنید.

تعریق

تغییرات هورمونی ممکن است باعث تعریق شبانه بعد از زایمان شود. بنابراین بهتر است به جای پتوهای پشمی و سنگین، از ملحفه و یا از دستگاه تهویه هوا استفاده کنید.

انقباضات

دردهای بعد از زایمان ناشی از کوچک شدن رحم و انقباضات گاه و بی‌گاه عضلات آن ناحیه هستند که به دلیل ترشح هورمون اکسی‌توسین بعد از شیردهی اتفاق می‌افتند. این گرفتگی‌ها بیشتر شبیه دردهای دوران پریود هستند که با فشرده کردن رگ‌های خونی رحم به جلوگیری از خونریزی کمک می‌کنند. این درد به مرور زمان کاهش می‌یابد. اما اگر خیلی احساس درد می‌کنید، برای دریافت مسکن‌های بی‌خطر به پزشک مراجعه کنید.

ترشحات واژن

دو تا چهار هفته بعد از زایمان، ترشحات واژن طبیعی است که بدن‌تان از طریق رحم آن‌ها را دفع می‌کند. توصیه می‌شود برای جلوگیری از ترشحات خود از نواربهداشتی استفاده کنید. تا زمان ویزیت چهار تا شش هفته‌ای بعد از زایمان و تایید پزشک، از تامپون یا دوش واژن (شست‌وشوی واژن با آب یا ترکیبی از مایعات برای از بین بردن بوها و تمیز کردن واژن) استفاده نکنید. چرا که استفاده از این محصولات بلافاصله بعد از زایمان، ممکن است خطر ابتلا به عفونت رحم را افزایش دهد.

در روزهای اول، ترشحات بیشتر قرمز و سنگین هستند، سپس به طور چشمگیری آبکی شده و از قهوه‌ای مایل به صورتی یا سفید مایل به زرد تغییر می‌کند. اگر ترشحات واژن بدبویی دارید، حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. احتمال دارد در هفته اول بعد از زایمان همچنان لکه‌های خونی داشته باشید که طبیعی است. اما اگر خونریزی شدیدی دارید و در عرض دو ساعت نواربهداشتی خود را تعویض می‌کنید، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.

ریزش مو

در دوران بارداری افزایش سطح هورمون‌ها می‌تواند باعث پرپشت‌تر شدن موها شود. اما بعد از زایمان، احتمالا تا ۵ ماه ریزش مو خواهید داشت. اما نگران نباشید، این موضوع موقتی است و با رعایت راهکارهایی که پزشک توصیه می‌کند، به زودی رفع می‌شود. استفاده از محلول ضد ریزش مو نیز می‌تواند موثر باشد.

تغییرات پوستی

کشش و ترک‌های پوستی از رایج‌ترین علائم در دوران بارداری هستند که در نواحی مختلف بدن (قسمت‌هایی که بیشترین میزان چربی بدن را در خود جمع می‌کنند) مانند شکم، کمر، بازوها، ران‌ها و سینه ظاهر می‌شوند. این علائم بعد از زایمان محو نمی‌شوند اما کم‌کم از قرمز به قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهند. تیرگی پوست و لکه‌های روی آن هم به تدریج ناپدید می‌شود. برای بهبود هر چه بهتر این فرایند می‌توانید از کرم‌ها و لوسین‌هایی که پزشک به شما توصیه می‌کند استفاده کنید.

مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی

دوره بعد از زایمان طبیعی از یک ساعت بعد از به دنیا آمدن کودک شروع و تا ۶ هفته بعد ادامه خواهد داشت که در این مدت مادر بیشتر از هر زمان در معرض خطر است و به مراقب نیاز دارد. در ادامه به چند مورد از راهکارهای مراقبتی بعد از زایمان طبیعی می‌پردازیم:

مراقبت از بخیه پرینه

هنگام به دنیا آوردن کودک، در زایمان طبیعی بین رکتوم (مقعد) و واژن که پرینه نامیده می‌شود، برش داده شده و سپس بخیه زده شود. اگرچه این بخیه به اندازه بخیه شکم در عمل سزارین نیست و سریع‌تر از آنچه فکر کنید بهبود می‌یابد، اما با رعایت راهکارهای زیر کمتر از ۱۰ روز جای بخیه ناپدید می‌شود:

• نشستن روی بالش تیوپی
• خشک و تمیز نگه داشتن محل بخیه
• شستن ناحیه بخیه با آب ولرم
• فشار نیاوردن به بخیه

بهبود درد و خونریزی بعد از زایمان

بیشتر زنان چند روز اول بعد از زایمان درد و خونریزی (لوچیا) را تجربه می‌کنند که معمولا در زایمان طبیعی بیشتر از زایمان سزارین است. بهتر است از نواربهداشتی استفاده کرده و برای تسکین درد به پزشک مراجعه کنید تا بهترین مسکن را برای شما تجویز کند. توجه داشته باشید که بعضی از مسکن‌ها در فرایند شیردهی اختلال ایجاد می‌کنند.

ویزیت پزشک بعد از زایمان طبیعی

مادران باردار لازم است بعد از به دنیا آوردن کودک خود برای چکاپ وضعیت جسمانی خود در چند زمان مختلف به پزشک مراجعه کنند. ۷ تا ۱۰ روز و ۴۰ تا ۴۵ روز بعد از زایمان از جمله زمان‌هایی هستند که مادر باید برای کنترل خونریزی، بررسی بخیه‌ها و نمونه‌گیری پاپ‌اسمیر به پزشک مراجعه کنند.

مراقبت‌های بعد از زایمان سزارین

احتمالا تا ۴ روز بعد از عمل سزارین در بیمارستان بستری می‌شوید و برای چندین هفته به استراحت نیاز خواهید داشت. البته در صورتی که حال شما و نوزادتان خوب باشد، زودتر مرخص می‌شوید.

در بیمارستان:

• برای تسکین درد به شما مسکن داده می‌شود.
• مرتب با کودک دلبند خود در ارتباط هستید و به او شیر می‌دهید.
• هر چند وقت یکبار از شما خواسته می‌شود که برای انجام فعالیت‌هایی از تختخواب بلند شوید.
• به محض احساس گرسنگی یا تشنگی می‌توانید غذا بخورید یا مایعات بنوشید.
• جای زخم حداقل به مدت ۲۴ ساعت با یک پانسمان پوشیده می‌شود.

از آنجایی که تا چند هفته بعد از مرخصی نمی‌توانید رانندگی کنید، بهتر است برای مراجعه به پزشک یا انجام کارهای خارج از منزل، همراه با یکی از اعضای خانواده یا دوست نزدیک‌تان بیرون بروید.

مراقبت از بخیه شکم

هنگام مرخص شدن، نحوه مراقبت از بخیه در خانه به شما آموزش داده می‌شود. برای این‌ کار بهتر است:

• هر روز جای زخم را به همان روشی که پزشک یا پرستار آموزش داده اند به آرامی تمیز و خشک کنید.
• لباس‌های گشاد و راحت و لباس زیر نخی بپوشید تا فشاری به بخیه‌ها وارد نشود.
• اگر جای بخیه درد می‌کند، مسکن تجویزشده توسط پزشک مصرف کنید.
• بعد از مشورت با پزشک، از یک کرم یا پماد برای بهبود زودتر جای زخم استفاده کنید.

از آنجایی که محل بخیه در معرض عفونت و باکتری قرار دارد، لازم است به خوبی مراقب آن باشید. بخیه‌های غیرقابل تحمل بعد از ۵ تا ۷ روز توسط پزشک متخصص یا ماما کشیده می‌شوند.

مراقبت از جای زخم

این زخم معمولا یک خط افقی به طول حدود ۱۰ تا ۲۰  سانتی‌متر، درست از پایین شکم تا بالای خط موهای شرمگاهی قرار دارد. البته در موارد نادر نیز ممکن است یک جای زخم عمودی درست زیر ناف قرار داشته باشد. جای بخیه زایمان احتمالا در ابتدا قرمز و آشکار خواهد بود که با گذشت زمان محو می‌شود. در پوست‌های تیره‌تر، بافت زخم به کلی محو می‌شود و لکه‌هایی قهوه‌ای یا سفید بر جای می‌گذارد.

بازگشت به زندگی عادی

سعی کنید برای سرعت بخشیدن به فرایند بهبودی خود، فعالیت‌های جسمانی ملایم مانند پیاده‌روی داشته باشید تا خطر لخته‌شدن خون کاهش یابد. اما زیاد به خودتان فشار نیاورید.

به مدت چند هفته بهتر است فعالیت‌های زیر را انجام ندهید:

• رانندگی
• ورزش‌های سخت
• حمل وسایل سنگین

زمانی فعالیت‌ خود را شروع کنید که احساس کردید حال جسمی و روحی‌تان به اندازه کافی خوب است. فرایند بهبودی به طور میانگین حدود ۶ هفته طول می‌کشد. با این حال اگر از زمان شروع فعالیت عادی خود مطمئن نیستید، با پزشک خود مشورت کنید.

زمان مراجعه به پزشک بعد از سزارین

اگر چند روز بعد از مرخصی هر یک از علائم زیر را داشتید، بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید:

• درد شدید
• نشتی ادرار
• درد هنگام ادرار کردن
• خونریزی شدید واژن
• قرمز، دردناک و متورم شدن زخم
• ترشح چرک یا مایع بدبو از زخم بخیه
• سرفه یا تنگی نفس
• تورم یا درد در ساق پا

این علائم ممکن است نشانه عفونت یا لختگی خون باشد و لازم است در اولین فرصت درمان شود.

کلام آخر

همانطور که گفتیم مراقبت‌های بعد از زایمان برای مادران اهمیت بسیاری دارد. به همین منظور لازم است تغییرات روحی و جسمی که در این دوره رخ می‌دهد را درک کنند تا بتوانند برای بهبود آن اقداماتی انجام دهند. در این مقاله علاوه بر این تغییرات، راهکارهایی نیز برای مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی و سزارین اشاره شده که تاثیر بسیار خوبی در تسریع فرایند بهبود خواهد داشت.