خیلی از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که کودکان ذاتا خلاق متولد می‌شوند و مادرها و پدرها باید برای پرورش خلاقیت آن‌ها، کوچولوهای‌شان را به حال خود رها کنند. درست است که بچه‌ها کنجکاو به دنیا می‌آیند، اما افزایش خلاقیت در کودکان به تمرین‌ها و بازی‌هایی بستگی دارد که مادرها و پدرها با آن‌ها انجام می‌دهند. حواستان باشد که در این مسیر، بین قانون‌مندی و آزادی دادن به آن‌ها تعادل ایجاد کنید؛ بدانید که چه زمانی باید گوش کنید، چه زمانی سوال بپرسید و چه زمانی حرف بزنید.
خلاقیت آزادانه‌ترین شکل بیان احساسات درونی است. برای کودکان هیچ‌چیز از این لذت‌بخش‌تر نیست که بتوانند احساسات خود را بدون ترس از قضاوت شدن، بیان کنند. ابراز احساسات و افکار درونی به شکلی خلاقانه نشانه‌ای از سلامت کودک است. مطالعات نشان می‌دهند که خلاقیت به بهتر شدن توانایی شناختی مغز کمک می‌کند؛ مثلا ارتباط بین دو نیمکره مغز، در افرادی که سابقه فعالیت در موسیقی دارند، قوی‌تر است. خلاقیت، اتصالات بین شبکه عصبی و یادگیری مفاهیم جدید را هم آسان می‌کند. فعالیت‌های خلاقانه، احساس شادی و آرامش را در افراد بیشتر می‌کنند. پرسیدن «چرا؟» و جستجوی دلیل موقع انجام کارهای خلاقانه با تحریک احساسات، باعث بهبود سلامت مغز می‌شود.
بیشتر مردم تصور می‌کنند خلاقیت کاملا ذاتی است و افراد یا خلاق به دنیا می‌آیند یا اصلا خلاقیت ندارند. اما خلاقیت بیشتر از اینکه یک ویژگی ذاتی باشد، اکتسابی است. هیچ تضمینی وجود ندارد که مادرها و پدرها موفق می‌شوند پیکاسوی بعدی را پرورش بدهند، اما می‌توان خلاقیت کودکان را با فراهم کردن ابزارهای لازم افزایش داد.
—خلاقیت کودکان—
۱- فضایی را به انجام کارهای خلاقانه اختصاص بدهید
طراحی فضایی که کوچولوی شما دوست داشته باشد در آن وقت بگذراند، اهمیت بسیار زیادی دارد. لازم نیست این فضا یک اتاق پر از اسباب‌بازی‌های گران باشد. یک گوشه از اتاق با یک سبد لگو، یا لباس‌هایی برای عروسک بازی و پوشاندن تن آن‌ها کافی‌ست. دکتر Charlotte Reznick، روانشناس تربیت کودک، بازی‌ها و فعالیت‌های ساده بدون جدیدترین و به‌روزترین اسباب‌بازی‌ها را پیشنهاد می‌کند. تنها نکته مهم این است که کودک دلبند شما به آن فضا احساس تعلق داشته باشد.
۲- نمونه‌هایی از ایده‌های جذاب را به بچه‌ها نشان بدهید
یک کاغذ سفید یا بوم خالی، کمک زیادی به خلق ایده‌های جذاب می‌کند؛ اما به شرطی که از قبل نمونه‌هایی از آثار هنری خوب را به کودکتان نشان داده باشید. البته ممکن است بچه‌ها در ابتدا نقاشی‌ها و کاردستی‌ها را کپی یا تقلید کنند که این کار برای شروع هیچ اشکالی ندارد. کودکان را تشویق کنید تا با استفاده از سلیقه و خلاقیت خود، نمونه‌ها را تغییر دهند و اثری جدید خلق کنند.
۳- برای بچه‌ها کتاب بخوانید
کتاب خواندن، خلاقیت و توانایی حل مسئله را در کودکان تقویت می‌کند. پس هر روز با او یک صفحه کتاب بخوانید. اگر کتاب مصور است از کوچولوی‌تان بخواهید با نگاه کردن به تصاویر حدس بزند در آن صفحه چه چیزی نوشته شده است.
ذهن بچه‌ها پر از قصه است. با بزرگتر شدن کودک، از او بخواهید درباره اتفاقات روزمره یا کتابهایی که خوانده‌اند داستان بسازند و برای شما تعریف کنند.
۴- کودکان را مدیریت و کنترل نکنید
کودکان وقتی آزادانه و به تنهایی بازی می‌کنند، ذاتا از خودشان خلاقیت نشان می‌دهند. اما وقتی مادر و پدر وارد عمل می‌شوند و بازی بچه‌ها را کنترل می‌کنند، این توانایی کاهش پیدا می‌کند یا کلا از بین می‌رود. پس حواستان باشد که به کوچولوی‌تان، احساس تحت کنترل بودن ندهید. بچه‌ها با تنهایی بازی کردن، چیزهای زیادی یاد می‌گیرند.
۵- وقتی بچه‌ها خرابکاری می‌کنند، نیمه پر لیوان را به آن‌ها نشان بدهید
بعد از موفق نشدن در اولین تلاش برای ساخت چیزی جدید، داشتن احساس ناامیدی طبیعی‌‌ست. در چنین موقعیتی، مادرها و پدرها بهتر است به کودکان خود یاد بدهند که
اشتباهات، بیشتر از موفقیت به ما درس می‌دهند و بعد از هر شکست باید روش‌های خلاقانه‌تر و جدیدتری پیدا کرد.
اگر کودک شما در یادگیری اختلال دارد، به او کمک کنید از زاویه دیگری به موضوع نگاه کند. مثلا اگر نمی‌تواند یک کلمه جدید یاد بگیرد، کلمه را با آوای آهنگ مورد علاقه‌اش هجی کنید تا در حافظه‌اش ثبت شود.
۶- با کودکان خود برقصید
معمولا کودکان بدون هیچ آموزشی شروع به حرکت کردن و رقصیدن می‌کنند. رقص به کوچولوها کمک می‌کند تا هم احساسات‌شان را کشف و درک کنند و هم بدن و محیط را بهتر بشناسند. همچنین روی بهبود راه رفتن، حفظ تعادل و پریدن آن‌ها هم تاثیر زیادی می‌گذارد. قبل از شروع رقص و پخش موسیقی، برای گرم کردن بدن با کودک همراه بشوید و کارهایی مثل خزیدن و غلتیدن انجام بدهید.
۷- تفکر خلاقانه در موقعیت‌های بحرانی را پرورش بدهید
با بزرگتر شدن بچه‌ها، از آن‌ها در مورد مسائل روزمره و روش آن‌ها برای حل مشکلات سوال بپرسید و ایده‌های‌شان را یادداشت کنید.
۸- با کوچولوهایتان کارهای هنری انجام بدهید
انجام کارهای هنری با بچه‌ها، خانه شما را به محیطی مناسب برای افزایش خلاقیت کودکان تبدیل می‌کند.
—بازی‌های خلاقانه با کودک—
هنر، راهی مطمئن و مهم برای بیان احساسات و تقویت توانایی‌های خلاقانه است. مزیت‌های فعالیت‌های هنری عبارتند از:
کارهای هنری را می‌توانید به ترتیب زیر به کودکان دلبندتان یاد بدهید:
۹- از موسیقی برای افزایش خلاقیت در کودکان کمک بگیرید
خواندن آوازهای بچه‌گانه یا شعرهای ساختگی تاثیر بسیار خوبی در افزایش خلاقیت کودکان دارد. می‌توانید با وسایل موجود در خانه موسیقی بسازید. مثلا از یک سطل پلاستیکی و قاشق چوبی یا یک بطری که تا نصفه با برنج پر شده برای ساخت آهنگ استفاده کنید.
۱۰- بگذارید کودکانتان هدیه را انتخاب کنند
یکی از کارهای خلاقانه و متفاوتی که می‌توانید انجام بدهید این است که انتخاب هدیه را به خود کودکان بسپارید. به کوچولوها اجازه بدهید خودشان هدیه‌ها را با استفاده از خلاقیت و وسایل ارزان در منزل بسازند. هدیه‌های دست‌ساز هم باعث تقویت خلاقیت کودک می‌شود و هم تجربه شیرین بخشیدن و کادو دادن را به او می‌چشاند.
ایده‌هایی برای ساخت هدیه‌های دست‌ساز:
۱۱- کودکان را با فضا آشنا کنید
فضا یکی از جاهایی‌ست که تخیل بچه‌ها را قلقلک می‌دهد. پس حتما کودکتان را در کلاس‌ها و فعالیت‌های علمی شرکت بدهید یا برای‌شان کتابهایی درباره فضا (مثل دایره‌المعارف) بخوانید. این کارها تاثیر بسیاری در پرورش خلاقیت کودک شما می‌گذارد. همچنین می‌توانید به همراه کودکتان یک کاردستی از منظومه شمسی یا آسمان شب بسازید.
۱۲- احساسات کودکانتان را برانگیزید
کودک را در معرض دنیایی قرار بدهید که بتواند از تمام احساسات خود استفاده کند. لازم است یادآوری کنیم که نیاز نیست پول زیادی خرج کنید. مثلا از کودک بخواهید گل‌های مختلف را بو و آن‌ها را لمس کند. این روش باعث افزایش خلاقیت در کودکان می‌شود.
۱۳- از هر نوع فعالیت خلاقانه استقبال کنید
کودکان علایق متفاوتی با یکدیگر دارند. شعر خواندن، خانه‌سازی با لگو، مسابقه دادن با ماشین و نقاشی کشیدن چند نمونه از کارهایی‌ست که کودکان مختلف به آن‌ها علاقه‌مند هستند. انجام هر کدام از این فعالیت‌ها باعث افزایش خلاقیت در کودکان می‌شود. مادرها و پدرها می‌توانند با تشویق کودک به انجام کارهای مختلف، به او کمک کنند تا فعالیت مورد علاقه‌‌شان را کشف کنند.
۱۴- نقش واسطه را اجرا کنید
بچه‌ها دوست دارند با هم‌سن‌وسال‌‌های‌شان درباره ایده‌هایی که دارند حرف بزنند و با آن‌ها در انجام پروژه‌های خلاقانه همکاری کنند. با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها بچه‌هایی را پیدا کنید که با کوچولوی شما علایق مشترک دارند و می‌توانند با هم وقت بگذرانند.
۱۵- از اپلیکیشن‌ها، بازی‌ها و گجت‌ها استفاده کنید
یکی از نگرانی‌های همیشگی مادرها و پدرها، این است که خلاقیت کودک‌شان با تکنولوژی کمرنگ شود. قطعا بیش از حد وقت گذراندن پشت صفحه نمایش برای کوچولوها مفید نیست و تماشای تلویزیون و کار کردن با وسایل الکترونیکی باید کنترل‌شده باشد. اما استفاده به اندازه و آگاهانه از تکنولوژی، بازی‌ها و اپلیکیشن‌ها تاثیر بسیار زیادی روی پرورش خلاقیت کودکان می‌گذارد.
نرم‌افزارهای زیادی برای افزایش خلاقیت در کودکان طراحی شده‌اند؛ مثل اپلیکیشن‌های آموزش زبان. این نرم‌افزارها ابزار خوبی برای آموزش زبان دوم یا سوم به بچه‌ها هستند.
استفاده از بازی‌های ویدیویی برای بیشتر مادرها و پدرها با به صدا درآمدن زنگ خطر مساوی‌ست. اما همیشه اینطور نیست. اگر بازی‌ها را با دقت و مناسب با سن کوچولوهایتان انتخاب کنید، بازی‌های ویدیویی هم می‌توانند به پرورش خلاقیت او کمک کنند.
۱۶- برای افزایش خلاقیت کودکانتان بحث و گفتگو کنید
وقتی بچه‌ها درباره ایده‌ای خلاقانه و جذاب صحبت می‌کنند، از آن‌ها سوال بپرسید و بخواهید بیشتر توضیح بدهند. همیشه یک دستگاه ضبط صدا، آیپد، یا دفتر یادداشت برای ثبت این اید‌ه‌‌ها همراه خود داشته باشید.
۱۷- به بچه‌ها کمک کنید علایق خود را دنبال کنند
به علایق کوچولوها توجه نشان بدهید و وسایل مورد نیاز را برای او فراهم کنید. کتابهایی بخرید که به سوالاتش پاسخ بدهد یا او را در کتابخانه ثبت‌نام کنید.
۱۸- سوالاتی با پایان باز بپرسید
پرسیدن سوال‌هایی که جوابی طولانی‌تر از «آره» و «نه» دارند، روش بسیار خوبی برای تقویت خلاقیت کودک هستند. از کودک دلبند خود سوال‌هایی مثل سوال‌های زیر بپرسید:
۱۹- با کودکان خود بیرون از خانه وقت بگذرانید
—وقت‌گذراندن با کودک—
وقت گذراندن در طبیعت هم باعث سلامت روان کودک می‌شود و هم به افزایش خلاقیت او کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند بیرون از خانه وقت گذراندن باعث افزایش کنجکاوی، تقویت تفکر منعطف و سرحال شدن بچه می‌شود. دفعه بعدی که هوا خوب شد، در اطراف محل زندگی‌تان با کودک قدم بزنید و به او کمک کنید تا ذهنش را آزاد کند.
۲۰- زمانی را برای تقویت خلاقیت خودتان اختصاص بدهید
بچه‌ها با زیر نظر داشتن مادر و پدر، چیزهای زیادی از آن‌ها یاد می‌گیرند. اگر می‌خواهید کودک خلاقی داشته باشید، اول باید تفکر خلاقانه خود را پرورش بدهید. موقع نقاشی یا رنگ‌آمیزی با کوچولو همراه شوید، یا در ساختن کاردستی به او کمک کنید. انجام دادن کارهای مشترک با کودک به عمیق شدن پیوندهای خانوادگی کمک زیادی می‌کند.
متخصصان روش‌های زیادی برای پرورش خلاقیت در کودکان ارائه کرده‌اند که ما در این مقاله به ۲۰ مورد از آن‌ها اشاره کردیم. همیشه در نظر داشته باشید که خلاقیت صرفا یک استعداد نیست؛ بلکه مهارتی‌ست که مادرها و پدرها می‌توانند با پرورش آن در کودکان به ساخت دنیایی بهتر کمک می‌کنند. مهم‌ترین نکته در این راه، همراهی و دادن حس خوب به کودکان است.
شما چه روشی برای تقویت خلاقیت کودکان پیشنهاد می‌کنید؟
منابع:
