واکسیناسیون نوزاد و جدول واکسن‌های کودکان ۱۴۰۳

واکسن، یک راه‌‌حل ابتدایی‌، ساده و تاثیرگذار برای مراقبت از کودکان در مقابل بیماری‌‌هاست. به این صورت که به بدن یاد می‌دهد چطور با عوامل بیماری‌زا بجنگد و آن‌ها را شکست دهد.

در این مقاله از مای‌بیبی با جدول واکسن نوزاد و کودک، انواع واکسن‌ها در سنین مختلف، عوارض جانبی احتمالی و نکات مراقبتی پیش و پس از تزریق واکسن آشنا خواهیم شد.

علت واکسیناسیون نوزاد و کودک

واکسن‌ها، میکروب یا ویروس ضعیف شده یا کشته شده‌ای هستند که وقتی با تزریق وارد بدن می‌شوند، سیستم ایمنی آنتی‌بادی یا پادتن لازم را تولید می‌کنند و از بدن در مقابل بیماری‌ها محافظت می‌کنند.

با تزریق واکسن، بدن طوری ایمن می‌شود که به‌محض دیدن میکروب‌‌های بیماری‌زا، آن‌ها را از بین می‌برد.

زمانی که نوزاد هنوز به دنیا نیامده است و با بند ناف به مادر متصل است، از طریق جفت، آنتی‌بادی‌های طبیعی به بدن او می‌رسد اما ۶ ماه بعد از تولد، این سیستم از بین خواهد رفت و به همین دلیل لازم است برای تقویت سیستم ایمنی بدن نوزاد، واکسن‌هایی تزریق کنیم.

توجه داشته باشید که جدول واکسن‌های نوزادان کم وزن و نوزادان زودرس که زودتر از ۳۷ هفته به دنیا آمده‌اند هم تا حدی مشابه کودکان عادی است. با این تفاوت که احتمال دارد دوزهای تجویزی برای آن‌ها بیشتر باشد. البته که اهمیت تجویز به موقع واکسن‌ها در این کودکان بیشتر است؛ چرا که بیشتر در معرض بیماری‌های مختلف هستند.

لیست واکسن‌های نوزادان و کودکان

هر کدام از واکسن‌ها برای پیشگیری از بیماری خاصی است. تعدادی از واکسن‌ها فقط یک نوبت و تعدادی در چند نوبت تزریق می‌شوند که در کارت واکسن نوزادان، دوز مصرفی و زمان آن‌ها مشخص شده است. خوب است بدانید که کودکان تا ۱۵ ماهگی تا ۱۰ نوع مختلف واکسن دریافت می‌کنند.

در ادامه لیست واکسن‌های نوزاد و کودک را می‌بینیم:

• واکسن ب ث ژ (B. C. G): (بدو تولد)
• واکسن فلج اطفال یا پولیو (OPV & IPV): (بدو تولد، سنین ۲، ۴، ۶، ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی)
• واکسن هپاتیت ب (HepB): (بدو تولد، یک تا ۲ ماهگی و ۶ ماهگی)
• واکسن سه‌گانه (ثلاث یا DTaP): (از ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۵ تا ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی)
• واکسن سرخک (Measles)، سرخجه و اوریون (MMR): (بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و ۱۸ سالگی)
• واکسن پنوموکوک (PCV13): (سنین ۲، ۴، ۶ و بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی)
• واکسن آنفولانزا : (۶ ماهگی تا ۵۹ ماهگی)
• واکسن پنج‌گانه (پنتاوالان): (سنین ۲ و ۴ و ۶ ماهگی)
• واکسن واریسلا (VAR): (بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی)
• واکسن روتاویروس (RV):  (۲، ۴ و ۶ ماهگی)

واکسن ب ث ژ (B. C. G)

این واکسن، واکسن زنده است و تنها یک بار در طول زندگی کودک شما در بدو تولد، برای مقاومت در برابر بیماری سل تزریق می‌شود.

واکسن ب ث ژ همان واکسنی است که در محل تزریق، واکنش پوستی به همراه تولید کلاژن اتفاق می‌افتد و یک اسکار (جای زخم سطحی) ایجاد شده و جای آن تا بزرگسالی باقی می‌ماند.

واکسن فلج اطفال یا پولیو (OPV & IPV)

فلج اطفال، واکسنی دوره‌ای است. این واکسن یک قطره‌ خوراکی است که در دهان کودک می‌ریزند و لازم است طی ۶ دوره (بدو تولد، سنین ۲، ۴، ۶، ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی) دریافت شود.

واکسن هپاتیت ب (HepB)

هپاتیت ب از واکسن‌های دوره‌ای نوزادان است که در سه دوز (ظرف ۱۲ ساعت بعد از تولد، یک تا ۲ ماهگی و ۶ ماهگی) تزریق می‌شود.

این واکسن از کودک‌تان در مقابل بیماری سیروز و همچنین ابتلا به سرطان کبد، محافظت می‌کند.

واکسن سه‌گانه (ثلاث یا DTaP)

واکسن‌های دیفتری، سیاه سرفه و کزاز که به واکسن‌های سه‌گانه معروف‌اند؛ در ۵ دوره (۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۵ تا ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی) بدن کودک را در برابر این بیماری‌ها ایمن می‌کنند.

واکسن سرخک (Measles)، سرخجه و اوریون (MMR)

این واکسن در ۲ دوره بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و بین ۱۸ ماهگی به کودکان تزریق می‌شود.

واکسن روتاویروس (RV)

واکسن روتاویروس از بیماری‌های شایع در کودکان مانند تب، استفراغ و اسهال جلوگیری می‌کند و در سه نوبت ۲، ۴ و ۶ ماهگی به صورت خوراکی به نوزادان داده می‌شود.

واکسن پنوموکوک (PCV۱۳)

این واکسن در سنین ۲، ۴، ۶ و بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی به نوزادان تزریق می‌شود و از بروز بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه، مننژیت، عفونت خونی، سینوزیت و عفونت گوش میانی جلوگیری می‌کند.

واکسن آنفولانزا

این واکسن از کودکان انواع بیماری‌های مرتبط با باکتری آنفولانزا مراقبت می‌کند که دوز اول در ۶ ماهگی و دوز دوم یک ماه بعد از دوز اول، به شیرخوار تزریق می‌شود.

واکسن پنج‌گانه (پنتاوالان)

شامل واکسن‌هایی علیه بیماری‌های دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت ب (HB Vaccine) و هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب است و در سنین ۲ و ۴ و ۶ ماهگی جایگزین واکسن‌های سه‌گانه (دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه) و هپاتیت «ب» خواهد شد.

واکسن واریسلا (VAR)

این واکسن برای مراقبت از کودک در مقابل بیماری‌هایی آبله مرغان یا واریسلا در دو دوز بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی تزریق می‌شود. البته واکسن واریسلا (واکسن آبله مرغان) در برنامه واکسیناسیون کودکان ایران نیست.

ولی با توجه به اینکه بیشتر کودکان تا ۱۰ سالگی دچار آبله مرغان نمی‌شوند و ابتلا به این بیماری در بزرگسالی خطرناک‌تر است، توصیه می‌کنیم با پزشک درباره تزریق یا عدم تزریق این واکسن صحبت کنید.

زمان‌بندی واکسیناسیون نوزادان و کودکان

زمان‌بندی واکسیناسیون به اندازه‌ دریافت آن مهم است. اگر واکسیناسیون نوزاد مطابق جدول واکسن نوزاد به‌موقع انجام نشود، به‌راحتی در مقابل بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن، شکست می‌خورد و در معرض خطر جدی سلامتی قرار می‌گیرد.

البته ممکن است به‌دلیل بیماری خودتان یا کودک و یا در دسترس نبودن واکسن، واکسیناسیون چند روزی جابه‌جا شود؛ اما لازم است در اولین فرصت واکسن تزریق شود.

در صورتی که تزریق یک دوز از واکسن به هر دلیل به تاخیر افتاد، لازم نیست خودتان سر خود فرایند واکسیناسیون را از ابتدا در پیش بگیرید و در عوض حتما در رابطه با این موضوع با پزشک اطفال کودک خود مشورت کنید.

در ادامه به لیست کاملی از واکسن‌هایی که نوزادان و کودکان به همراه زمان تزریق آن‌ها اشاره می‌کنیم. می‌توانید تصویر زیر را ذخیره کنید تا هیچ دوز واکسنی را از قلم نیندازید.

مرحله زندگی	واکسن
بدو تولد	-واکسن ب ث ژ – واکسن فلج اطفال (نوبت اول) – هپاتیت ب
دو ماهگی	– واکسن سه‌گانه (نوبت اول) – واکسن پنج‌گانه (نوبت اول) – واکسن فلج اطفال (نوبت دوم) – واکسن روتاویروس (نوبت اول) – واکسن پنوموکوک (نوبت اول)
چهار ماهگی	– واکسن سه‌گانه (نوبت دوم) – واکسن پنج‌گانه (نوبت دوم) – واکسن فلج اطفال (نوبت سوم) – واکسن روتاویروس (نوبت دوم) – واکسن پنوموکوک (نوبت دوم)
شش ماهگی	– واکسن سه‌گانه (نوبت سوم) – واکسن پنج‌گانه (نوبت سوم) – واکسن فلج اطفال (نوبت چهارم) – واکسن روتاویروس (نوبت سوم)
دوازده ماهگی	– واکسن سرخک، سرخجه و اوریون (MMR) – واکسن پنوموکوک (نوبت سوم)
هجده ماهگی	– واکسن سه‌گانه (نوبت چهارم) – واکسن فلج اطفال (نوبت پنجم) – واکسن سرخک، سرخجه و اوریون (MMR)
شش سالگی	– واکسن سه‌گانه (نوبت پنجم) – فلج اطفال (نوبت ششم)
تا شانزده سالگی	– واکسن دوگانه‌ ویژه بزرگسالان D. T. برای بیماری‌های دیفتری و کزاز؛ که این واکسن باید هر ۱۰ سال تکرار شود.

نتایج منفی جدی نگرفتن واکسیناسیون کودکان

قبل از آنکه به اهمیت واکسن زدن بپردازیم، لازم است به این سوال جواب دهیم که اگر واکسن کودک را نزنیم چه اتفاقاتی می‌افتد؟!

شاید دانستن اینکه هر ساله واکسن‌ها جان بیشتر از سه میلیون نفر از آدم‌ها را در سراسر جهان نجات می‌دهند به شما کمک کند تا جدی‌تر از همیشه برنامه واکسیناسیون نوزاد خود از بدو تولد را در پیش بگیرید.

واکسیناسیون به موقع خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند کزاز، آبله و فلج اطفال را تقریبا به کل از بین می‌برد و شیوع بیماری‌هایی مانند دیفتری و سرخک را نیز تا ۹۹.۹ درصد کاهش می‌دهد.

با این حال ممکن است بعضی از خانواده‌ها به هر دلیل برای تزریق واکسن مقاومت داشته باشند و فکر کنند که واکسن‌ها به اندازه کافی ایمن نیستند.

ولی لازم است بدانید که تایید هر واکسن پروسه‌ای طولانی را طی می‌کند و چندین و چند بار مورد آزمایش قرار می‌گیرد. پس خیال‌تان راحت باشد و اهمیت تزریق واکسن‌های دوره‌ای نوزادان خود را دست کم نگیرید.

تزریق به موقع واکسن کودک مطابق با جدول واکسیناسیون کودکان بسیار مهم است و در صورتی که مراحل واکسیناسیون کامل انجام نشود، ممکن است آسیب‌هایی جدی برای سلامتی کودک و حتی اطرافیان به همراه داشته باشد.

بهترین زمان برای تزریق واکسن نوزادان دقیقا همان تاریخی است که روی واکسن نوشته می‌شود. اگر زمان تزریق واکسنی گذشته باشد، ممکن است دیگر اثر لازم را روی بدن کودک نداشته باشد. همچنین اگر هم زودتر از موعد مشخص، تزریق واکسن انجام شود، احتمال دارد اثرات منفی برای سلامتی نوزاد داشته باشد.

در ادامه با بعضی از مهم‌ترین نتایج منفی به تاخیر انداختن واکسیناسیون آشنا می‌شوید:

بالا رفتن خطر ابتلا به بیماری‌ها در صورت تاخیر در تزریق واکسن

اگر واکسیناسیون کودک در زمان مناسبی انجام نشود، ممکن است نوزاد به بیماری‌هایی مثل هپاتیت، سل، سیاه سرفه و دیفتری مبتلا شود.

بیماری‌هایی که یک روزی درست مانند کرونا جان بسیاری از انسان‌ها را گرفته‌اند و امروزه به‌راحتی با واکسن قابل پیشگیری هستند.

انتقال ویروس‌های کشند‌ه‌ به کودک واکسینه نشده

اگر کسی از نزدیکان‌تان واکسینه نشده باشد و بیمار شود، ممکن است کودک شما را هم مریض کند.

بعضی از بیماری‌ها برای بزرگ‌سالان خیلی جزئی و خفیف هستند؛ اما ممکن است در کودکان تبدیل به یک مشکل جدی و حتی غیر قابل کنترل شوند. مثلا عفونت سیاه‌سرفه اگرچه برای بیمار بزرگ‌سال، خطر چندانی ندارد اما برای شیرخوار، خطر بسیار جدی دارد.

بازگشت بیماری‌های همه‌گیر با جدی نگرفتن واکسیناسیون

اگر افراد زیادی در جامعه، واکسیناسیون را جدی نگیرند؛ راه ویروس یا باکتری بیماری‌زا به بدن افراد باز می‌شود و ممکن است بیماری با سرعت زیاد گسترش پیدا کند.

حتی بیماری‌هایی که روزگاری ریشه‌کن شده بودند، نیز احتمال دارد دوباره همه‌گیر شوند. برای جلوگیری از چنین اتفاقی، لازم است واکسیناسیون نوزادان را جدی بگیرید.

هزینه‌ بالای جامعه برای از بین بردن بیماری در صورت نزدن واکسن

نتایجی که واکسن نزدن دارد، فقط برای کودک یا مادر و پدر او نیست. همان‌طور که در مورد قبل اشاره‌ کردیم، اگر بیماری در جامعه زیاد شود، لازم است همه هزینه‌ زیادی را برای رفع بیماری بپردازند. هزینه‌هایی مثل فراهم کردن تجهیزات خاص، نیروی انسانی و زمان!

عوارض جانبی واکسن‌های نوزادان و کودکان

واکسن‌ها هم مثل هر دارویی عوارض جانبی دارند؛ احتمال دارد کودک دلبندتان بعد از واکسیناسیون این علائم را داشته باشد:

• تب
• درد
• قرمزی، تورم یا عفونت در محل تزریق واکسن
• بی‌تابی و بی‌حالی
• بی‌اشتهایی
• ورم بدن
• واکنش‌های آلرژیکی

خیال‌تان آسوده! تمامی این عوارض طبیعی است و بعد از چند روز از بین می‌روند. بهتر است بدانیم واکسن‌ها مدام از نظر ایمنی و کارکرد کنترل می‌شوند؛ پس عوارض شدید یا دائمی ندارند.

با این حال، می‌توانید برای مراقبت بعد از واکسن‌ نوزاد و کم کردن عوارض احتمالی، درد و تب را با داروی تب‌بر و پاشویه کنترل کنید. در صورتی که تب نوزاد بیشتر از ۷۲ ساعت ادامه داشت و با اقداماتی که خودتان انجام دادید، تب همچنان ادامه داشت در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.

خوب است بدانید که تب درجه پایین یعنی ۳۷.۸ تا ۳۹ درجه مشکلی ندارد ولی اگر تب بیشتر از ۳۹/۱ شد و یا به تشنج رسید، مراجعه به پزشک بهترین کار است.

تقسیم‌بندی انواع واکسن‌های نوزادان و کودکان

واکسن‌های نوزاد و کودک که در طول زندگی به‌خصوص در چند سال اول تزریق می‌شود، ۲ نوع هستند:

واکسن‌هایی که تنها یک‌بار تزریق ‌می‌شوند

با ورود این نوع واکسن به بدن، محافظت همیشگی از بدن در مقابل ویروس‌ها و باکتری‌ها ایجاد می‌شود و یک‌بار تزریق‌شان کافی است.

واکسن‌های دوره‌ای که طی چند دوز تجویز می‌شوند

تزریق این دسته از واکسن‌ها باید به صورت ماهیانه یا سالانه تکرار شود و طی چندین دوز تزریق خواهد شد.

نکات مهم کلی قبل و هنگام واکسیناسیون نوزادان و کودکان

چندان تفاوتی نمی‌کند نوزاد شما زیر یک سال باشد یا کودک بالای یک سال، در هر دو صورت لازم است قبل و در طول واکسینه شدن فرزند مطابق با جدول واکسن کودک، حواس‌تان به یک سری نکات مهم باشد:

اقدامات قبل از واکسن‌های نوزادان

• درباره واکسنی که قرار است کودک شما بزند، تحقیق کنید و از تمامی علائمی که ممکن است کودک بعد از تزریق با آن روبرو شود، آگاه شوید تا بتوانید بهتر از کودک دلبندتان مراقبت کنید.
• قبل از رفتن به مرکز درمان برای تزریق واکسن، اسباب‌بازی یا کتاب مورد علاقه کودک را همراه خود ببرید.
• اگر کودک شما کمی بزرگتر است، صادقانه با او حرف بزنید و برایش توضیح دهید که شاید کمی درد داشته باشد ولی باعث می‌شود که برای مدتی طولانی بیمار نشود و او را سالم نگه دارند.
• لباس راحت و گشاد، تن نوزاد خود کنید تا هنگام تزریق واکسن بتوانید راحت آن را باز کنید.

اقدامات در طول واکسن‌های نوزادان

• در طول واکسن زدن کودک، برای امنیت و آرامش بیشتر، او را در آغوش بگیرید. در این مرحله، همچنین می‌توانید کودک را در حالتی که پشتش به سینه شما باشد قرار دهید تا مانع تکان خوردن و لگد زدن او شوید.
• ترس کودک را ببینید، او را درک کنید و از گفتن داستان‌های ترسناک یا تهدید او به طور جدی بپرهیزید.
• هنگام تزریق واکسن با اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش، حواس او را پرت کنید تا کمتر متوجه درد شود.

مراقبت های بعد از واکسیناسیون نوزاد و کودک در منزل

• اگر حس کردید کودک گرمش شده است و دمای بدنش بالاست، لباس‌هایش را کمتر کنید او را پاشویه دهید.
• برای آرام‌تر شدن درد محل تزریق واکسن، آن ناحیه را فشار یا ماساژ ندهید.
• از آنجایی که ممکن است بعد از واکسن، نوزاد شما تب کند، بدن نوزاد را با شیردادن به او هیدراته نگه دارید. شیر مادر، تب احتمالی نوزاد بعد از واکسن را کاهش می‌دهد.
• برای پیشگیری از قرمز شدن یا ورم محل واکسن نوزاد، از یک پارچه تمیز مرطوب و خنک (و نه کمپرس آب سرد) روی بازوی کودک استفاده کنید.
• برای آرامش بیشتر کودک خود، او را در آغوش بگیرد، نوازشش کنید و با آرامش با او بازی کنید تا احساس درد کمتر شود.
• اگر هر نوع علامت غیر طبیعی مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید.

کلام آخر

حالا که با انواع و زمان‌بندی واکسیناسیون کودکان و اقدامات قبل، حین و بعد از واکسینه شدن نوزاد آشنا شدید و درباره‌ مزایای تزریق واکسن و معایب کامل نکردن واکسیناسیون نکات مهمی را خواندید؛ تا جایی که ممکن است واکسن‌های کودک‌تان را مرتب و بدون تاخیر تزریق کنید تا با تضمین سلامتی‌اش، آرامش را به خانواده‌تان هدیه دهید.

سوالات متداول واکسیناسیون نوزادان

سخت‌ترین واکسن نوزاد چند ماهگی است؟

در ۱۸ ماهگی که نوزاد باید واکسن‌های سه‌گانه شامل واکسن بیماری کزاز، سیاه‌سرفه و دیفتری و واکسن MMR شامل واکسن بیماری‌های سرخک، اوریون و سرخجه را تزریق کند یکی از سخت‌ترین واکسن‌های نوزادی است.

می‌توانیم بعد از واکسن، کودک را حمام ببریم؟

حمام کردن کودک بعد از واکسیناسیون هیچ منعی ندارد.

کجا واکسن نوزاد را بزنیم؟

برای واکسیناسیون فرزندان، به مراکز بهداشت، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های کودکان مراجعه کنید.

واکسن نوزاد را چند روز دیرتر می‌توان زد؟

تزریق به موقع واکسن بسیار حیاتی است و در صورت تزریق زودهنگام یا دیرتر از موعد، ممکن است اثر کافی و لازم را نداشته باشد. با این حال یک تا دو هفته عقب انداختن تزریق واکسن مشکلی ندارد.

اولین واکسن نوزاد چه زمانی است؟

واکسن هپاتیت ب اولین واکسن نوزادان است که در ۱۲ ساعت اول بدو تولد زده می‌شود.

واکسن دوماهگی شیرخوار چه واکسنی است؟

واکسن پنج گانه یا پنتاوالان، واکسن دوماهگی شیرخوار است که شامل واکسن سه‌گانه دیفتری، سیاه‌سرفه و کزاز، هپاتیت ب و واکسن هموفیلوس آنفولانزا می‌شود. سایر واکسن‌های دو ماهگی شامل فلج اطفال خوراکی، پنوموکوک و روتاویروس است.

تب نوزاد بعد از واکسن چقدر ادامه دارد؟

معمولا تب نوزاد ۱۲ ساعت بعد از تزریق واکسن شروع شده و ممکن است یک تا دو روز طول بکشد. پزشکان معمولا برای کنترل تب نوزاد بعد از واکسن قطره استامینوفن تجویز می‌کنند. اگر تب شیرخوار بیشتر از ۷۲ ساعت ادامه داشت، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.