تب دنگی چیست و چه علائمی در کودکان دارد؟

تب دنگی یک نوع بیماری‌ ویروسی است که می‌تواند از طریق نیش پشه انتقال پیدا کند و این امر باعث نگرانی همه افراد به‌خصوص مادرها و پدرها شده است. علائم تب دنگی در کودکان شبیه به آنفلوآنزا و در بعضی مواقع راش پوستی است. مراقبت‌های پزشکی مناسب برای پیشگیری از ابتلا به تب دنگی و تشخیص به‌موقع آن می‌تواند از خطرات احتمالی جلوگیری کند.

تب دنگی چیست؟

تب دنگی (Dengue Fever) که به آن تب استخوان‌شکن هم گفته می‌شود، یک بیماری ویروسی است که توسط پشه آلوده به انسان منتقل می‌شود. این بیماری در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان، به‌خصوص در آسیای جنوب شرقی شایع است.

ویروس دنگی از طریق نیش پشه‌های آلوده به‌ اسم پشه‌های آئدس (Aedes aegypti و Aedes albopictus)، به انسان منتقل می‌شود. این پشه‌ها اغلب در طول روز نیش می‌زنند و در مناطق گرم و مرطوب، مانند آب‌های راکد، حوض‌ها، ظروف نگهداری آب و لاستیک‌های کهنه تخم‌گذاری می‌کنند.

چهار نوع ویروس دنگی وجود دارد که هر کدام می‌تواند باعث بیماری تب دنگی شود. اگر فردی به یکی از این چهار نوع ویروس مبتلا شود، در برابر آن نوع ایمنی پیدا می‌کند اما هنوز هم می‌تواند به نوع دیگری از ویروس دنگی مبتلا شود.

ابتلای مجدد به تب دنگی، به‌خصوص اگر توسط نوع متفاوتی از ویروس ایجاد شود، می‌تواند خطر ابتلا به تب دنگی شدید را افزایش دهد.

—تب دنگی—

انتقال تب دنگی چگونه است؟

تب دنگی زمانی منتقل می‌شود که پشه، فرد مبتلا به ویروس دنگی را نیش بزند، به‌ این‌ ترتیب ویروس وارد بدن پشه می‌شود و در بدن او تکثیر پیدا می‌کند. اگر پشه آلوده فرد دیگری را نیش بزند، ویروس به او منتقل خواهد شد.

انسان آلوده به ویروس دنگی از ۲ روز قبل از بروز علائم تا ۲ روز بعد از قطع‌ شدن تب، امکان انتقال بیماری به پشه را دارد.

یک پشه آلوده می‌تواند تا پایان عمرش، ویروس را به انسان منتقل کند.  

اگرچه اصلی‌ترین روش انتقال ویروس دنگی از طریق نیش پشه است اما در موارد نادر، تب دنگی می‌تواند از طریق انتقال خون یا فرآورده‌های خونی آلوده به فردی که قبلاً به این بیماری مبتلا نشده، منتقل شود. این امر به‌ویژه در مناطق با شیوع بالای تب دنگی و در جایی‌ که غربالگری خون و فرآورده‌های خونی به‌طور کامل انجام نمی‌شود، بیشتر اتفاق می‌افتد.

اگرچه احتمال انتقال ویروس دنگی از مادر باردار به جنین بسیار پایین است اما خطر این اتفاق وجود دارد. در صورتی‌که جنین به ویروس دنگی مبتلا شود با مشکلاتی مانند به‌دنیا آمدن نوزاد زودرس، تولد با وزن کم و مشکلات دیگر روبرو خواهد شد، بنابراین بهتر است مادران باردار بیشتر از خود در مقابل این بیماری مراقبت کنند‌.

علائم تب دنگی چیست؟

حدود ۸۰ درصد افرادی که به ویروس دنگی مبتلا می‌شوند، علائم خفیفی را تجربه می‌کنند یا اصلا علائمی ندارند، بنابراین نمی‌توان گفت در تمام موارد، تب دنگی کشنده است.

علائم بیماری ۴ تا ‌۱۰ روز بعد از عفونت آغاز می‌شود و معمولا ۲ تا ۷ روز طول می‌‌کشد. افرادی که به تب دنگی مبتلا می‌شوند اغلب در عرض ۱ تا ۲ هفته بهبود می‌یابند. معمول‌ترین علائم تب دنگی عبارتند از:

• تب بالا (تا ۴۰ درجه سانتیگراد)
• سردرد شدید
• درد عضلانی و مفصلی
• حالت تهوع و استفراغ
• بثورات پوستی
• درد پشت چشم

—پشه آئدس، تب دنگی—

علائم تب دنگی شدید

در موارد نادر، تب دنگی می‌تواند به تب دنگی هموراژیک (DHF) یا سندرم شوک دنگی (DSS) تبدیل شود که در بسیاری از مواقع کشنده است. در بیماری دنگی شدید، رگ‌های خونی دچار آسیب می‌شوند و به‌علت کاهش پلاکت در خون و نشت خون به بیرون از رگ، بیمار ممکن است با مشکلاتی چون خونریزی شدید، نارسایی عضو و شوک مواجه شود و مرگ زندگی او را تهدید کند. DSS شدیدترین نوع تب دنگی است و میزان مرگ‌ومیر آن می‌تواند به ۲۰ درصد برسد.

علائم تب دنگی شدید اغلب پس از ناپدید شدن تب ظاهر می‌شوند و ممکن است به صورت‌های زیر بروز پیدا کنند:

• درد شدید شکم و معده‌ درد
• استفراغ شدید
• تنفس سریع و دشوار
• خونریزی لثه یا بینی
• خستگی مفرط
• بی‌قراری 
• وجود خون در ادرار، مدفوع یا استفراغ
• احساس تشنگی زیاد
• رنگ‌پریدگی
• کاهش دمای بدن
• احساس ضعف

کودکان، افراد مسن و افراد با سیستم ایمنی ضعیف بیشتر در معرض ابتلا به نوع شدید تب دنگی هستند. همچنین افرادی که قبلا به نوع دیگری از ویروس دنگی مبتلا شده‌اند، در صورت ابتلا به نوع دیگر آن، با احتمال بیشتری به تب دنگی شدید مبتلا خواهند شد.

علائم تب دنگی در کودکان چگونه است؟

علائم تب دنگی در کودکان تقریبا مشابه علائم این بیماری در بزرگسالان است و تفاوت چندانی بین آن‌ها مشاهده نشده است. به‌طورکلی علائم زیر ممکن است در کودکان مبتلا به تب دنگی دیده شود:

تب بالا: تب ناگهانی تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر یکی از اولین علائم تب دنگی در کودکان است.

سردرد شدید: سردرد می‌تواند شدید و طاقت‌فرسا باشد و معمولا در پشت چشم‌ها احساس می‌شود.

درد عضلانی و مفصلی: درد عضلانی و مفصلی می‌تواند شدید باشد و حرکت کودک را دشوار کند.

حالت تهوع و استفراغ: حالت تهوع و استفراغ از علائم شایع تب دنگی در کودکان است.

بثورات پوستی: بثورات پوستی قرمز رنگ معمولا روی صورت و اندام‌های کودک مبتلا ظاهر می‌شود.

—علائم تب دنگی در کودکان—

علائمی که کمتر در کودکان شایع هستند، عبارتند از:

خونریزی: خونریزی از لثه، بینی یا زیر پوست به‌صورت کبودی، ممکن است در موارد شدیدتر رخ دهد.

دشواری تنفس: دشواری تنفس می‌تواند نشانه‌ای از تجمع مایع در ریه‌ها باشد و در موارد شدید تب دنگی بروز پیدا می‌کند.

کاهش اشتها: کودک ممکن است اشتهای خود را از دست دهد و تمایلی برای خوردن و آشامیدن نداشته باشد.

بی‌قراری و تحریک‌پذیری: کودک ممکن است بی‌قرار و تحریک‌پذیر شود، این علامت به‌خصوص در نوزادان و شیرخواران دیده می‌شود. 

برای پیشگیری و درمان تب دنگی چکار کنیم؟

تا‌کنون هیچ درمان ضدویروسی‌ای برای تب دنگی شناخته نشده است و درمان بیشتر روی تسکین علائم و جلوگیری از عوارض بیشتر، متمرکز است.

در نتیجه بهترین راه برای جلوگیری از آسیب‌های جدی ناشی از این تب، پیشگیری از ابتلا به ویروس دنگی است. این کار را می‌توان با انجام اقدامات زیر عملی کرد:

کاهش تماس با پشه

از مواد دفع‌کننده حشرات، پوشیدن لباس‌های بلند و آستین‌دار، استفاده از پشه‌بند هنگام خوابیدن به‌خصوص برای کودکان در طول روز و نصب توری روی در و پنجره برای محافظت در برابر نیش پشه استفاده کنید.

کنترل جمعیت پشه

با ازبین‌بردن مکان‌های تجمع آب راکد در اطراف خانه خود، مانند آبگیر، استخر، ظرف‌های زیر گلدان‌ها و منبع‌های آب در فضای باز به کنترل جمعیت پشه‌ها کمک کنید. دفع صحیح زباله‌ها و جلوگیری از دسترسی پشه‌ به زیستگاه تخم‌گذاری نیز می‌تواند در کنترل جمعیت پشه‌ها مؤثر باشد. 

—پیشگیری و درمان تب دنگی—

درمان خانگی تب دنگی

اگرچه درمان تب دنگی در واقع طی کردن مراحل بیماری است اما روش‌های خانگی متعددی برای کمک به تسکین علائم و بهبود سریع‌تر وجود دارد. از جمله راه‌های درمان خانگی تب دنگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استراحت کافی

هنگامی‌که به تب دنگی مبتلا هستید، بدن‌تان به استراحت زیادی برای بهبودی نیاز دارد. تا حد امکان استراحت کنید و از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید.

• نوشیدن مایعات فراوان

تب و عرق‌کردن می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود. نوشیدن مایعات فراوان مانند آب، آب‌میوه، سوپ و محلول‌های ORS برای هیدراته نگه داشتن بدن و جلوگیری از کم‌آبی ضروری است.

• انجام اقدامات خانگی برای پایین آوردن تب

برای پایین آوردن تب می‌توان از پاشویه یا قرار دادن دستمال خنک روی پیشانی و شکم کمک گرفت.

• حفظ رطوبت هوا

استفاده از مرطوب‌کننده هوا یا بخور می‌تواند به مرطوب نگه‌داشتن مجاری تنفسی و تسکین سرفه کمک کند.

• مصرف غذاهای سالم

مصرف غذاهای سالم و مقوی و میوه‌ها و سبزی‌های تازه به تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبودی سریع‌تر کمک می‌کند.

• اجتناب از مصرف الکل و کافئین

الکل و کافئین می‌توانند کم‌آبی بدن را تشدید کنند و علائم را بدتر کنند، بنابراین بهتر است از نوشیدن الکل یا مایعات کافئین‌دار خودداری کنید.

—درمان دارویی و پزشکی تب دنگی در کودکان—

درمان پزشکی و دارویی تب دنگی

گاهی ممکن است اقدامات خانگی برای کاهش علائم تب دنگی مؤثر نباشند، در این ‌صورت می‌توان از استامینوفن برای کاهش تب و درد استفاده کرد.

توجه داشته باشید که استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین می‌تواند خطرناک باشد، زیرا این داروها خطر خونریزی را افزایش می‌دهند. 

اگر با علائم شدید تب استخوان‌شکن مواجه شدید، به‌خصوص در کودکانی که دچار تب شدید می‌شوند، بستری شدن در بیمارستان می‌تواند راه‌حل هوشمندانه‌ای باشد.

دریافت مایعات داخل وریدی برای جایگزین کردن مایعات و الکترولیت‌های ازدست‌رفته، داروهای کاهش‌دهنده تب، درد و تهوع و پشتیبانی تنفسی در صورت نیاز به اکسیژن می‌تواند به بهبود بیماران مبتلا به تب دنگی کمک‌کننده باشد. علاوه بر این در بیمارستان، پزشک وضعیت شما را به‌دقت از نظر علائم و عوارض احتمالی مانند خونریزی، نارسایی عضو و شوک رصد خواهد کرد.

واکسن تب دنگی

در حال‌حاضر یک واکسن به نام دنگواکسیا (Dengvaxia) برای تب دنگی وجود دارد که در بعضی از کشورها مجوز استفاده گرفته است. 

این واکسن از نوع واکسن‌های غیرفعال است و از ویروس‌های ضعیف شده یا کشته شده‌ی چهار نوع ویروس دنگی ساخته شده است. تزریق این واکسن به بدن در برابر هر چهار نوع ویروس دنگی، ایمنی ایجاد می‌کند.

واکسن دنگواکسیا برای افراد ۹ تا ۴۵ سال که در مناطق با شیوع بالای تب دنگی زندگی می‌کنند یا به‌طور مکرر به این مناطق سفر می‌کنند، توصیه می‌شود.

مطالعات نشان داده‌اند که این واکسن می‌تواند تا ۶۵ درصد در جلوگیری از ابتلا به تب دنگی و تا ۹۳ درصد در جلوگیری از ابتلا به موارد شدید بیماری مؤثر باشد.

واکسن دنگواکسیا به‌‌طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شود. با این‌حال، مانند هر واکسنی، ممکن است عوارض جانبی خفیفی مانند درد، قرمزی و تورم در محل تزریق، تب، سردرد، خستگی و درد عضلانی ایجاد کند. این واکسن برای زنان باردار یا شیرده، افراد دارای نقص ایمنی و افراد مبتلا به بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای توصیه نمی‌شود.

واکسن دنگواکسیا در هنگام نگارش این مقاله در بعضی از کشورها مانند فیلیپین، برزیل، مکزیک و چند کشور دیگر در دسترس است. البته سازمان جهانی بهداشت (WHO) هنوز واکسن دنگواکسیا را برای استفاده عمومی توصیه نکرده است. این سازمان در حال جمع‌آوری اطلاعات بیشتر در مورد اثربخشی و ایمنی درازمدت این واکسن است.

—واکسن تب دنگی—

میزان شیوع تب دنگی در ایران و جهان

شیوع تب دنگی در دهه‌های اخیر افزایش پیدا کرده است، به‌ طوری‌ که بیشترین تعداد موارد دنگی در سال ۲۰۲۳ گزارش شده است و بیش از ۸۰ کشور را در نقاط مختلف دنیا درگیر کرده است. از ابتدای سال ۲۰۲۳ بیش از ۶.۵ میلیون ابتلا و بیش از ۷۳۰۰ مرگ مرتبط با دنگی مشاهده شده است.

تغییر توزیع پشه‌های ناقل در سراسر جهان و تغییرات آب‌وهوایی که باعث افزایش دما، بارندگی و رطوبت شده است، از دلایل افزایش شیوع دنگی در سال‌های اخیر به‌حساب می‌آیند.

بر اساس آخرین وضعیت در ۱۹ تیر ۱۴۰۳ تاکنون ۱۴۹ مورد ابتلا به تب دنگی در ایران تأیید شده است. ۴۰ شهر در ایران در معرض خطر شیوع تب دنگی قرار دارند، این شهرها عمدتا در استان‌های جنوبی از جمله بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و استان‌های شمالی مانند گلستان، مازندران و گیلان واقع شده‌اند.

افراد ساکن در این شهرها بهتر است اقدامات پیشگیرانه مطرح شده را انجام دهند، همچنین لازم است افراد از سفر به شهرهایی که شیوع تب دنگی در آن‌ها بالا است، خودداری کنند تا احتمال بیماری کاهش پیدا کند.

کلام آخر

تب دنگی یا تب استخوان‌شکن که این روزها نام آن را بیشتر می‌‌شنویم، یک بیماری ویروسی است که توسط پشه‌ از فرد آلوده به فرد سالم منتقل می‌شود و می‌تواند باعث بروز علائم مختلفی مانند تب، بثورات پوستی، خستگی و استفراغ شود. اغلب افراد هنگام مبتلا شدن به تب دنگی علائم خفیفی را تجربه می‌کنند یا ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. علایم تب دنگی در کودکان نیز مشابه است.

در موارد شدیدتر بهتر است فرد با مراجعه به پزشک احتمال تشدید علائم و مشکلات مربوط به آن را کاهش دهد. با پیشگیری‌کردن و کسب آگاهی بیشتر راجع به این بیماری می‌توانیم سلامت خود و کودک‌مان را تضمین کنیم. 

سوالات متداول تب دنگی

آیا تب دنگی واگیر دارد؟

برخلاف بعضی باورهای غلط، تب دنگی از طریق تماس مستقیم با فرد مبتلا، قرارگرفتن در معرض سرفه یا عطسه او، اشتراک‌گذاری غذا یا ظروف یا تماس با سطوح آلوده منتقل نمی‌شود، در نتیجه تب دنگی واگیر ندارد و فقط از طریق نیش پشه آلوده منتقل می‌شود.

در صورت ابتلا به تب دنگی، چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر فکر می‌کنید ممکن است به تب دنگی مبتلا شده باشید یا علائمی مشابه علائم تب دنگی را تجربه کرده‌اید، دراسرع‌وقت به پزشک مراجعه کنید. به علت ضعیف‌تر بودن سیستم ایمنی و آسیب‌پذیرتر بودن کودکان در برابر تب دنگی، بهتر است هنگام مشاهده علائم در کودک خیلی سریع به بیمارستان مراجعه کنید و اقدامات لازم برای جلوگیری از تشدید علائم را انجام دهید.