چرایی، تشخیص و درمان برگشت یا ریفلاکس ادراری نوزاد و کودک

آیا چیزی درباره رفلاکس ادراری یا ریفلاکس وزیکوورترال (VUR) در کودکان یا نوزادان شنیده‌اید؟ اگر جریان ادرار مسیر اشتباهی را طی کند، می‌گوییم ریفلاکس ادراری اتفاق افتاده است. اما چرا این عارضه پیش می‌آید؟ آیا عفونت ادراری و ریفلاکس ادراری باهم فرق دارند؟ برای این‌که با ریفلاکس ادراری نوزادان و کودکان بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب همراه ما باشید.

تعریفی از ریفلاکس ادراری کودک

همان‌طور که می‌دانید ادرار مواد زائد بدن است و در حالت عادی به‌صورت یک طرفه جریان دارد. از کلیه‌ها به‌ سمت حالب و از حالب به سمت مثانه می‌رود و در آن‌جا ذخیره می‌شود. در زمان دفع ادرار، از مثانه به سمت مجرای ادراری می‌رود و خارج می‌شود.

هنگامی‌که نوزاد یا کودکی مشکل ریفلاکس ادراری یا VUR داشته باشد، ادرار به‌صورت برعکس، یعنی از مثانه به حالب و کلیه‌ها برمی‌گردد.

انواع رفلاکس ادراری

ریفلاکس ادراری به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:

ریفلاکس ادراری اولیه

کودکانی که مبتلا به ریفلاکس ادراری اولیه‌اند، معمولا با نقص در دریچه بین حالب و مثانه متولد می‌شوند. این دریچه در حالت طبیعی از بازگشت ادرار از مثانه به حالب جلوگیری می‌کند.

ریفلاکس ادراری اولیه شایع‌تر و احتمالا ژنتیکی است. در بیشتر مواقع، هم‌زمان با رشد کودک، عملکرد دریچه هم به‌تدریج بهتر می‌شود و ریفلاکس ادراری اولیه برطرف می‌شود.

ریفلاکس ادراری ثانویه

در این نوع ریفلاکس، معمولا مثانه کامل تخلیه نمی‌شود. دلیل آن هم انسداد مثانه و یا نارسایی عضله مثانه است.

مهم‌ترین عوارض زود از پوشک گرفتن کودک را در مقاله زیر بخوانید:

مقاله مرتبط:

چرا نباید زود بچه را از پوشک بگیریم؟

از پوشک گرفتن کودک و اولین قدم‌زدن‌های او در مسیر استقلال، نقطه عطف مهمی برای کودکان به حساب می‌آ ... مطالعه

علت و عوامل زمینه‌ساز ریفلاکس ادراری

دلایل مختلفی وجود دارد که باعث ابتلای نوزادان یا کودکان به ریفلاکس ادراری می‌شود. بعضی از دلایل شایع‌ عبارتند از:

• داشتن مادر و پدر یا خواهر و برادر مبتلا به VUR
• جنسیت (دختران بیشتر از پسران در معرض ابتلا به این عارضه‌اند ؛اما اگر مادرزادی باشد، در پسران شایع‌تر است)
• سن (کودکان بالای 2 سال، بیشتر از کودکان دیگر در معرض ابتلا به ریفلاکس ادراری‌اند)
• متولد شدن با نقایص لوله عصبی مانند اسپینا بیفیدا (نقص‌ مادرزادی ستون فقرات)
• داشتن ناهنجاری‌های دستگاه ادراری (نقص در مثانه، حالب یا داشتن حالب اضافه)
• اختلال دریچه بین حالب و مثانه
• تکرر ادرار
• نگه داشتن بیش از حد ادرار
• یبوست

علائم و نشانه‌های ریفلاکس ادراری

موارد زیر شایع‌ترین علائم رفلاکس ادراری‌اند؛ با این حال هر کودک ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند. البته بیشتر کودکان مبتلا به ریفلاکس ادراری هم ممکن است اصلا علائمی نداشته باشند. اما در کل نشانه‌های برگشت ادرار ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• عفونت ادراری (عفونت‌های دستگاه ادراری در کودکان کمتر از ۵ سال شایع‌تر است؛ ولی در پسران در هر سنی بعید است، مگر این‌که مبتلا به ریفلاکس ادراری باشند)
• مشکل در دفع ادرار
• خیس کردن شلوار
• توده شکمی ناشی از کلیه یا مثانه متورم
• افزایش وزن ضعیف
• فشار خون بالا

البته علائم برگشت ادراری ممکن است شبیه بیماری‌ها و مشکلات دیگری هم باشد و لازم است با پزشک کودک‌تان برای تشخیص مشورت کنید.

عفونت ادراری نیز نشانه‌هایی دارد که شامل:

• میل شدید به ادرار کردن
• درد یا سوزش موقع ادرار کردن
• خون در ادرار یا ادرار کدر و بدبو
• ادرار کردن به مقدار کم
• تب
• تکرر ادرار یا خیس شدن ناگهانی
• درد شکم

عوارض جانبی ریفلاکس ادراری نوزادان

آسیب کلیوی اصلی‌ترین عارضه ریفلاکس ادراری کودکان است‌. هر چه‌قدر ریفلاکس شدیدتر باشد، عوارض جانبی هم بیشتر و جدی‌تر می‌شود، مانند:

زخم کلیوی

اگر عفونت مجاری ادراری به‌موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به زخم شود و آسیب دائمی به بافت کلیه بزند.

نارسایی کلیوی

آسیب و زخم کلیه باعث نارسایی حاد یا مزمن کلیه می‌شود.

فشار خون بالا

نارسایی کلیه باعث تجمع مواد زائد در بدن و بالا رفتن فشار خون می‌شود.

نحوه تشخیص ریفلاکس ادراری

ریفلاکس ادراری را می‌توان قبل از تولد با سونوگرافی نیز تشخیص داد. هم‌چنین می‌توان از یک یا چند مورد از این تست‌ها استفاده کرد:

• سونوگرافی کلیه و مثانه: در این روش تصویربرداری از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از کلیه و مثانه استفاده می‌شود. این سونوگرافی ناهنجاری‌های ساختاری و انسدادها را در دستگاه ادراری تشخیص می‌دهد. در بارداری هم ممکن است کلیه‌های متورم نوزاد را نشان دهد که نشانه‌ای از رفلاکس اولیه است. البته سونوگرافی نمی‌تواند ابتلا به ریفلاکس ادراری را ثابت کند؛ اما می‌تواند زخم و آسیب ناشی از ریفلاکس را در کلیه‌ها نشان دهد.
• سیستورتوگرام ادراری (VCUG): در طول این معاینه، پزشک با یک لوله پلاستیکی نازک، مایع رنگی را از مجرای ادرار به مثانه تزریق می‌کند. مثانه با مایع رنگی پر می‌شود. با پر شدن و خالی شدن مثانه تصاویری با اشعه ایکس گرفته می‌شود. این تصاویر نشان می‌دهند که جریان معکوس ادرار به حالب‌ها و کلیه‌ها وجود دارد یا نه. کودکان ممکن است در طول این معاینه احساس ناراحتی کنند؛ بنابراین پزشک با تزریق داروی آرام‌بخش، به آرامش و راحتی آن‌ها کمک می‌کند.
• سیستوگرام رادیونوکلئید (RNC): در این روش از یک ردیاب رادیواکتیو استفاده می‌شود‌‌. دستگاه اسکنر، با کمک ردیاب مشخص می‌کند که مجاری اداراری عملکرد درستی دارند یا نه.
• آزمایش خون: گاهی برای بررسی سلامت کلیه‌ها، آزمایش خون هم انجام می‌شود تا نحوه عملکرد کلیه‌ها مشخص شود.
• آزمایش ادرار: این آزمایش وجود پروتئین یا خون در ادرار کودک‌تان بررسی می‌کند و به تشخیص عفونت ادراری کمک می‌کند.

درمان ریفلاکس ادراری کودکان

درمان ریفلاکس ادراری یا VUR توسط پزشک کودک‌تان  و بر اساس موارد زیر مشخص می‌شود:

• سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی نوزاد و کودک
• شدت یا درجه رفلاکس
• توانایی فرزند شما برای مصرف داروها و انجام درمان‌ها
• احتمال از بین رفتن خودبه‌خودی ریفلاک
• نظر یا ترجیح شما به‌عنوان مادر و پدر کودک

پزشک کودک شما ممکن است یک سیستم درجه‌بندی (از ۱ تا ۵) برای نشان دادن درجه رفلاکس تعیین کند. هر چه‌قدر درجه بالاتر باشد، رفلاکس شدیدتر است.

VUR درجه ۱-۳

بیشتر کودکانی که رفلاکس درجه ۱ تا ۳ دارند، به درمان زیادی نیاز ندارند. در بیشتر موارد، رفلاکس به‌مرور زمان، معمولا در عرض ۵ سال، خودبه‌خود برطرف می‌شود.

کودکانی که دچار تب یا عفونت مکرر می‌شوند، ممکن است نیاز به آنتی‌بیوتیک درمانی پیشگیرانه و آزمایش‌های دوره‌ای ادرار داشته باشند تا از انتقال عفونت به کلیه جلوگیری کند.

VUR درجه ۴-۵

کودکانی که رفلاکس درجه ۴ و ۵ دارند، ممکن است نیاز به جراحی آندوسکوپی یا باز داشته باشند. در این جراحی، دریچه‌ای در حالب ایجاد می‌کنند تا از برگشت جریان ادرار به کلیه جلوگیری کند.

در موارد شدیدتر، کلیه و حالب زخمی ممکن است نیاز به جراحی و ترمیم داشته باشند.

کلام آخر

از آن‌جایی که عفونت ادراری در کودکان مبتلا به ریفلاکس ادراری شایع است، پیشگیری و تسکین درد اهمیت زیادی دارد. تشویق کودک به نوشیدن آب کافی می‌تواند به دفع باکتری‌ها کمک کند. همچنین، پیچیدن یک حوله یا ملحفه گرم دور شکمش، احساس آرامش و کاهش درد را برای او به همراه دارد. با این مراقبت‌های ساده، می‌توانید به بهبود وضعیت او کمک کنید.

سوالات متداول ریفلاکس ادراری نوزادان و کودکان

۱- آیا ریفلاکس ادراری کودک خودبه‌خود درمان می‌شود؟

ریفلاکس ادراری خفیف (درجه ۱ تا ۳) معمولا طی چند سال برطرف می‌شود، اما موارد شدیدتر ممکن است به درمان یا جراحی نیاز داشته باشند.

۲- آیا ریفلاکس ادراری و عفونت ادراری یکسان هستند؟

خیر، اما ریفلاکس ادراری نوزادان و کودکان می‌تواند احتمال ابتلا به عفونت‌های ادراری را افزایش دهد.